Όταν το Λουτζ βρισκόταν υπό τον ναζιστικό ζυγό

Φρανκφούρτη, άνοιξη 1990. Εκείνη τη μέρα ο Γιενς-Γιούργκεν Βέντσκι δεν είχε υποψιαστεί ότι θα άλλαζε η ζωή του, όταν βρέθηκε καλεσμένος σε μια έκθεση για το γκέτο της πολωνικής πόλης Λουτζ κατά τη διάρκεια του B´ Παγκοσμίου Πολέμου. Η έκθεση αφορούσε την καταναγκαστική εργασία στο γκέτο του Λουτζ. Ο Γιενς-Γιούργκεν Βέντσκι για πρώτη φορά έβλεπε από κοντά τα πρόσωπα ανθρώπων, που ως παιδιά έζησαν την κόλαση στο γκέτο. Στην ίδια έκθεση όμως έπεσε πάνω και σε μια επιστολή που απευθυνόταν στον πατέρα του, Βέρνερ Βέντσκι, εθνικοσοσιαλιστή δήμαρχο του Λουτζ, όταν πια η πόλη έπεσε σε ναζιστικά χέρια μετά την εισβολή των χιτλερικών στρατευμάτων στη χώρα.

Η επιστολή γνωστοποιούσε στον Βέρνερ Βέντσκι την παράδοση υφασμάτων από ρούχα που φορούσαν οι Εβραίοι που έφτασαν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Κούλμχοφ. Μάλιστα μία εβδομάδα μετά ο Β. Βέντσκι απάντησε στην εν λόγω επιστολή ότι «τα ρούχα απολυμάνθηκαν» και διατέθηκαν σε μια υπηρεσία του ναζιστικού καθεστώτος. «Σιγά-σιγά άρχισα να συνειδητοποιώ ότι ο πατέρας μου όχι μόνο γνώριζε για την εξόντωση των Εβραίων, αλλά και συμμετείχε σε αυτή» αναφέρει ο γιος του. Για να φτάσει όμως στην πλήρη αλήθεια χρειάστηκε να κάνει έρευνα δέκα χρόνων.

Επιστροφή στο σκοτεινό παρελθόν

Μία εβδομάδα μετά τη ναζιστική εισβολή στην Πολωνία τον Σεπτέμβριο του 1939 η Βέρμαχτ κατέλαβε το Λουτζ, το οποίο κατ´ εντολή του Χίτλερ μετονομάζεται σε Λίτζμανσταντ στο πλαίσιο της διαδικασίας εκγερμανισμού της Πολωνίας, που ήταν στόχος του ναζιστικού καθεστώτος. Σύντομα ανέλαβε τη ναζιστική πλέον δημαρχεία της πόλης ο Βέρνερ Βέντσκι, πιστός συνεργάτης του «Φύρερ» και μέλος του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος από το 1931. Με ταλέντο στης δημόσιες ομιλίες, έγινε γρήγορα εκφραστής της ναζιστικής προπαγάνδας του Τρίτου Ράιχ, ικανός να εμπνεύσει τα πλήθη, όπως καυχιόταν ο ίδιος και μετά τον πόλεμο.

«Ήθελε να κάνει το Λίτζμανσταντ γερμανική πόλη. Αυτό τον κινητοποιούσε περισσότερο από κάθε άλλο» θυμάται ο γιος του. «Στην πράξη αυτό σήμανε υποταγή του πολωνικού λαού και εξόντωση των Εβραίων». Στο πλαίσιο του εκγερμανισμού μεταφέρθηκαν από το 1939 περίπου 40.000 Γερμανοί πολίτες στο Λουτζ. Οι Πολωνοί, εκτός από όσους συμμετείχαν στην κυβέρνηση κατοχής, αναγκάστηκαν να μετακινηθούν σε υποβαθμισμένες περιοχές, στις οποίες μάλιστα επιβλήθηκε καταναγκαστική εργασία. Επίσης απαγορεύθηκε στους Πολωνούς να εκκλησιάζονται στις εκκλησίες τους, να πηγαίνουν στο θέατρο, στο σινεμά, να παίζουν μουσική. «Θεωρούνταν υποδεέστερη φυλή από τους ναζί», εξηγεί ο ιστορικός Γιάκουμπ Πάρολ από το Μουσείο Ανεξαρτησίας του Λουτζ.

Αλλά και οι Εβραίοι της Πολωνίας ήταν στο στόχαστρο. Τον Φεβρουάριο του 1940 δημιουργήθηκε το γκέτο του Λουτζ, εκεί εκτοπίστηκαν 160.000 Εβραίοι. Στο εργοστάσιο του γκέτο εξαναγκάζονταν σε εργασία ακόμη και τα παιδιά. Ένα από αυτά ήταν ο Νάταν Γκρόσμαν. «Σκεφτόμουν: Μαμά, πεινάω! Η μητέρα μου έδινε να φάω το δικό της φαγητό. Πέθανε από την πείνα μέσα στα χέρια μου», θυμάται μέχρι σήμερα. Και ο πατέρας του, όπως και ο αδερφός του, δολοφονήθηκαν στο γκέτο. Οι περισσότεροι Εβραίοι του γκέτο του Λουτζ μεταφέρθηκαν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Κούλμχοφ, όπου και εξοντώθηκαν σε θαλάμους αερίων. Ο Νάταν Γκρόσμαν επέζησε.

Βίοι παράλληλοι

Όταν ο Νάταν Γκρόσμαν ζούσε ως παιδί τη φρίκη του γκέτο, ο μικρός Γενς-Γιούργκεν Βέντσκι ζούσε μια χαρούμενη και πλουσιοπάροχη παιδική ηλικία σε μια βίλα της πόλης, με μάγειρα και οικονόμο. Τη μέρα που γεννήθηκε ο νεαρός Βέντσκι, στις 13 Μαρτίου του 1944, πέθαναν 22 Εβραίοι. Αλλά τι λέει σήμερα ο ίδιος για τον πατέρα του; «Ήταν ένας πεπεισμένος ναζί», αναφέρει. «Φορούσε περήφανα τη στολή των SS, ήξερε και συμμετείχε στην εξολόθρευση των Εβραίων». Μάλιστα θυμάται ότι και μετά τον πόλεμο σε οικογενειακά τραπέζια καυχιόταν για τη σχέση που είχε με τον Χίτλερ. Για τον Γενς-Γιούργκεν Βέντσκι αυτή η διπλή ζωή του πατέρα του, αυτή η διπλή ταυτότητα του καλού και στοργικού πατέρα από τη μια και του εγκληματία πολέμου από την άλλη, είναι μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο αγκάθι στην ψυχή του. «Πρέπει να ζήσω με αυτό...» λέει χαρακτηριστικά.

Πλέον ο Γενς-Γιούργκεν Βέντσκι έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη της ιστορίας και στην αποδοχή της ιστορικής ευθύνης. Με κάθε ευκαιρία μιλά σε σχολεία, πανεπιστήμια και συναγωγές για την προσωπική του ιστορία με στόχο οι νεότερες γενιές να μάθουν τι έγινε ώστε να αποφευχθούν οι φρικαλεότητες του παρελθόντος στο μέλλον. Μάλιστα σε αυτό το πλαίσιο γνώρισε από κοντά τον Νάταν Γκρόσμαν πριν χρόνια και έκτοτε τους συνδέει μια στενή σχέση. «Ευθύνη νιώθω, η συμφιλίωση απαιτεί ένα άλλο επίπεδο» λέει με πάσα ειλικρίνεια. Όσο για τον Νάταν Γκρός, σχολιάζει λιτά: «Υπηρετούμε τον ίδιο σκοπό πλέον, την αλήθεια»

Ο Βέρνερ Βέντσκι δεν τιμωρήθηκε ποτέ. Αν και στην εισαγγελία του Ανοβέρου ξεκίνησε έρευνα το 1961, αυτή έληξε μετά από μερικούς μήνες. Στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας μπορούσε να συνεχίσει τη σταδιοδρομία του στον δημόσιο τομέα.

Καταρζίνα Ντομαγκάλα-Περέιρα / Kαταρζίνα Προσκόφσκα- Σοκάλα

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη

Το ρεπορτάζ αποτελεί μέρος της ιστορικής-δημοσιογραφικής σειράς του πολωνικού προγράμματος της Deutsche Welle σε συνεργασία με τα πολωνικά ΜΜΕ Interia και Wirtualna Poska