Όταν οι κατσίκες προβλέπουν καταστροφές

Ένα κοπάδι κατσίκες κατεβαίνει από τις πλαγιές του ηφαιστείου της Αίτνας στην πεδιάδα για να ξεχειμωνιάσει. Οι «σισιλιάνες» κατσίκες φορούν φέτος στο λαιμό τους ένα πρόσθετο «κουδουνάκι». Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα μικρό ηλεκτρονικό GPS. Το έχουν τοποθετήσει στο κολάρο τους γερμανοί ηφαιστειολόγοι από το Ερευνητικό Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ, οι οποίοι μελετούν τη συμπεριφορά των ζώων σε συνάρτηση με τις γεωφυσικές αλλαγές λίγο πριν την έλευση μιας μεγάλης φυσικής καταστροφής. «Οι κατσίκες φορούν τα ειδικά αυτά ηλεκτρονικά εξαρτήματα εδώ και δύο χρόνια», αναφέρει ο Μάρτιν Βικέλσκι από το γερμανικό ερευνητικό κέντρο.

Μαθαίνοντας από τις κατσίκες

Σε πρώτο άκουσμα η πρόβλεψη ηφαιστειακών εκρήξεων με βάση τις αλλαγές στις αντιδράσεις των συμπαθών ζώων θυμίζει εποχές, όπου η λαϊκή σοφία υπερείχε της επιστημονικής γνώσης. Στα χωριά που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Αίτνας η παρατήρηση των μηνυμάτων που στέλνουν οι κατσίκες αποτελεί παράδοση που χάνεται στους αιώνες. Αυτό ακριβώς είναι το στοιχείο που κέντρισε το ενδιαφέρον των γερμανών επιστημόνων. Τα μικροσκοπικά GPS είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την καταγραφή και μετάδοση χρήσιμων πληροφοριών σχετικά με την κίνηση των ζώων. Οι γερμανοί ερευνητές μελετούν κυρίως την ταχύτητα που αναπτύσσουν οι κατσίκες. Από τις αυξομειώσεις στην κίνηση μπορούν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα, γιατί ο τρόπος με τον οποίο κινούνται οι κατσίκες επηρεάζεται από τις γεωφυσικές αλλαγές που παρατηρούνται λίγο πριν μια ηφαιστειακή έκρηξη. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν οι ερευνητές σε αντίστοιχες έρευνες ανά τον κόσμο για τη συναγωγή άμεσων και ασφαλών πορισμάτων έχει να κάνει με το μεγάλο διάστημα που μεσολαβεί συνήθως μεταξύ δύο ηφαιστειακών εκρήξεων. Για το λόγο αυτό οι γερμανοί ερευνητές επέλεξαν να εστιάσουν στην Αίτνα, όπου παρατηρείται η συχνότερη ηφαιστειακή δραστηριότητα στην Ευρώπη.

Η πρώτη μεγάλη επιτυχία του 2012

Σύμφωνα με τον Μάρτιν Βικέλσκι το πρώτο σημαντικό ερευνητικό αποτέλεσμα ήρθε το 2012, όταν λίγες ώρες αφότου τα μηχανήματα κατέγραψαν απότομη αύξηση στην ταχύτητα των ζώων καταγράφηκε έντονη ηφαιστειακή έκρηξη στην Αίτνα. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας διετίας καταγράφηκαν 27 μικρές εκρήξεις, οι οποίες συνοδεύονταν όλες από αντίστοιχες αλλαγές στην κίνηση των ζώων. Eντούτοις οι επιστήμονες, παρά το γεγονός ότι μπορούν πλέον με σχετική στατιστική ασφάλεια να πουν ότι όντως οι κατσίκες αντιλαμβάνονται την ηφαιστειακή δραστηριότητα από νωρίς, δεν μπορούν ακόμη να περιγράψουν το «πώς». «Ενδεχομένως αυτό να σχετίζεται με τις ιδιαιτερότητες της περιοχής της Αίτνας και την ικανότητα των ζώων να διαισθάνονται αλλαγές στο περιβάλλον τους» εκτιμά ο Βικέλσκ. Για παράδειγμα μέσω της ιδιαίτερα ευαίσθητης όσφρησης των μηρυκαστικών, τα οποία είναι σε θέση να αντιληφθούν την οσμή από τις διαφυγή από το ηφαίστειο αερίων όπως διοξειδίου του θείου ή υδρόθειου.

Για την επιβεβαίωση πάντως της παραπάνω υπόθεσης το Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ επενδύει και σε ένα άλλο πρόγραμμα διαστημικής φύσης αυτή τη φορά. Πρόκειται για το πρόγραμμα ICARUS (International Cooperation for Animal Research Using Space), το οποίο αναμένεται να ξεκινήσει το 2016 και θα μελετά μέσω δορυφόρου τις μαζικές μετακινήσεις ζώων, εστιάζοντας στην Αίτνα. «Υπάρχει ακόμη μεγάλο περιθώριο για την έρευνα, ωστόσο μέχρι στιγμής η μέθοδός αυτή δείχνει να λειτουργεί», εκτιμά ο Βικέλσκι. Οι κατσίκες της Αίτνας θα δείξουν άραγε το δρόμο;

Valentin Betz / Δήμητρα Κυρανούδη