Χρειάζεται η Πορτογαλία κούρεμα χρέους;

Χαράς ευαγγέλια για τον πορτογάλο υπουργό Οικονομικών: η οικονομία αναπτύσσεται, τα φορολογικά έσοδα αυξάνονται, οι προοπτικές για το μέλλον είναι θετικές ενώ την περασμένη εβδομάδα παρουσιάστηκε ήδη και ο προϋπολογισμός της ερχόμενης χρονιάς που προβλέπει, μεταξύ άλλων, και σημαντική ενίσχυση των οικονομικά αδύναμων πληθυσμιακών ομάδων. Τόσο οι Κομμουνιστές όσο και το Αριστερό Μπλοκ που στηρίζουν τη σοσιαλιστική κυβέρνηση μειοψηφίας, εμφανίζονται ικανοποιημένοι ενώ και η αντιπολίτευση δεν φαίνεται να έχει ουσιαστικές ενστάσεις.

Και ενώ η ΕΕ επικροτεί και επευφημεί την «υποδειγματική μαθήτρια» Πορτογαλία, το ΔΝΤ έρχεται να χαλάσει το «πορτογαλικό πάρτι», κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για το χρέος της χώρας: με σχεδόν 130% επί του ΑΕΠ η Πορτογαλία είναι η πέμπτη πιο υπερχρεωμένη χώρα του κόσμου.

Απαιτούνται επενδύσεις

«Η κατάσταση έχει βελτιωθεί αισθητά», σχολιάζει ο Σέζαρ ντας Νέβες, καθηγητής Οικονομικών στο Καθολικό Πανεπιστήμιο του Πόρτο. Οι θετικοί ρυθμοί ανάπτυξης που καταγράφει τελευταία η πορτογαλική οικονομία όμως, αποδίδονται περισσότερο στον τουρισμό και στην γενικότερα καλή κατάσταση της παγκόσμιας οικονομίας, όπως λέει. Τα χαμηλότερα επιτόκια που καταβάλει η χώρα για τα δάνειά της και τα υψηλότερα φορολογικά έσοδα δίνουν μεν στον υπουργό Οικονομικών ευχέρεια κινήσεων, ωστόσο τα χρήματα αυτά δεν θα πρέπει να δαπανηθούν για φορολογικά δώρα, αλλά να αξιοποιηθούν για την αναθέρμανση της οικονομίας, επισημαίνει ο καθηγητής: «Αντί να δοθούν στους πολίτες, είναι προτιμότερο να μειωθεί η φορολογία των επιχειρήσεων προκειμένου να γίνουν πιο ανταγωνιστικές». Μόνον έτσι, όπως λέει, μπορεί να υπάρξει μια όντως βιώσιμη ανάπτυξη και να ξανασταθούν στα πόδια τους οι επί χρόνια υποχρηματοδοτούμενες επιχειρήσεις της χώρας.

Εντούτοις η κυβέρνηση επενδύει περισσότερο στην ενίσχυση της αγοραστικής δύναμης. Την ερχόμενη χρονιά αναμένεται να έχουν καταργηθεί σχεδόν όλοι οι έκτακτοι φόροι που εισήχθησαν κατά τη διάρκεια της κρίσης, το ωράριο εργασίας στο δημόσιο θα μειωθεί και πάλι στις 35 ώρες ενώ θα εισαχθούν και ορισμένες πιο ευνοϊκές φορολογικές κλίμακες. Η κυβέρνηση ευελπιστεί ότι με τον τρόπο αυτό θα αυξηθούν οι καταναλωτικές δαπάνες και κατά συνέπεια θα αυξηθούν και τα φορολογικά έσοδα οδηγώντας σταδιακά σε μείωση των ελλειμμάτων. Στόχος της κυβέρνησης είναι να υποχωρήσει το 2018 το έλλειμμα από το 4% στο 1,5%.

Προς  αύξηση ή μείωση του χρέους;

Στον αντίποδα όμως η χώρα μάλλον θα συνεχίσει να χρεώνεται. Ως προς αυτό οι απόψεις των ειδικών διίστανται. Η κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι θα αποπληρώσει πρόωρα ορισμένα δάνεια, κυρίως δε τα ακριβά δάνεια προς το ΔΝΤ. Ο οικονομολόγος Σέζαρ ντας Νέβες έχει διαφορετική άποψη: «Εντείνονται οι ενδείξεις ότι πλησιάζει το τέλος των χαμηλών επιτοκίων. Ακόμη και οι παραμικρές μεταβολές μπορούν να οδηγήσουν σε κατακόρυφη αύξηση του χρέους», όπως εξηγεί.

Η αλήθεια είναι ότι ελάχιστα έχουν απομείνει από τη σκληρή πολιτική λιτότητας των περασμένων ετών. Ακόμη και οι -από όλα τα κόμματα- προαναγγελθείσες δομικές αλλαγές των δημοσίων δαπανών δεν έγιναν ποτέ, όπως επισημαίνει ο καθηγητής. Υπό αυτή την έννοια θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η χώρα συνεχίζει να ζει πάνω από τις δυνατότητές της.

Η κυβέρνηση από την πλευρά της παραπέμπει συχνά στη σχεδιαζόμενη για το 2018 ευρωπαϊκή βοήθεια που αναμένεται να πάρει κυρίως τη μορφή επενδύσεων στις υποδομές. «Ακριβώς αυτή η πολιτική των μεγάλων κατασκευών μας οδήγησε στο παρελθόν στα βράχια», λέει ο καθηγητής, ζητώντας αν' αυτού να γίνουν επενδύσεις σε νέους οικονομικούς κλάδους και κυρίως στις νέες τεχνολογίες.

Η αριστερά δεν έφερε την καταστροφή

Παρά ταύτα ο καθηγητής εκτιμά ότι η νυν πορτογαλική κυβέρνηση δεν παρουσιάζει μόνον αρνητικές επιδόσεις: παρά την επιρροή των μικρότερων αριστερών κομμάτων, δεν υπήρξαν και κυρίως δεν υλοποιήθηκαν ακραίες απαιτήσεις ενώ η «φιλήσυχη» στάση των συνδικάτων διευκόλυνε σημαντικά το έργο της κυβέρνησης η οποία δεν αναγκάστηκε καν να πάρει πίσω τη διαφιλονικούμενη μεταρρύθμιση-απορρύθμιση της αγοράς εργασίας. «Μολονότι συγκυβερνά στην Πορτογαλία η ακραία αριστερά, δεν συντελέστηκε καμία απολύτως καταστροφή, το αντίθετο μάλιστα», εκτιμά ο οικονομολόγος Σέζαρ ντας Νέβες.

Η χώρα συνεχίζει να αντιμετωπίζει όμως τεράστια προβλήματα με το τραπεζικό της σύστημα. Τα προβλήματά τους δεν περιορίζονται μόνον στα υπέρογκα κόκκινα δάνεια αλλά και στην έλλειψη ρευστότητας. Παρόλα αυτά οι τράπεζες παρέχουν δάνεια, αλλά μόνον καταναλωτικά και στεγαστικά. Οι πιθανότητες να πάρει δάνειο μια επιχείρηση αντίθετα, είναι μηδαμινές.

Σε όλα αυτά έρχεται να προστεθεί βέβαια και το υψηλό χρέος. Παρότι το ΔΝΤ εκτιμά ότι το χρέος της Πορτογαλίας ενδέχεται να μειωθεί στο 115% του ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια, τα επίπεδα αυτά το καθιστούν κάθε άλλο παρά βιώσιμο. Στην περίπτωση αυτή, όπως εκτιμά ο καθηγητής, υπάρχει μόνον μια δυνατότητα: το κούρεμα του χρέους. Αυτό όμως μπορεί να αποφασιστεί μόνον στο πλαίσιο μιας πανευρωπαϊκής λύσης για όλες τις υπερχρεωμένες χώρες της Ευρωζώνης, και κυρίως της Ελλάδας.

Γιόχεν Φάγκετ / Κώστας Συμεωνίδης