Χάνα Άρεντ: Φιλοσοφία, πολιτική και… τσιγάρο

Με τα εξαιρετικά της κείμενα και την κριτική της σκέψη, η Χάνα Άρεντ (1906-1975) έγινε διάσημη παγκοσμίως: ως φιλόσοφος, συγγραφέας, δημοσιογράφος αλλά κυρίως ως καθηγήτρια πολιτικής θεωρίας. Η Άρεντ έγραψε μεταξύ άλλων το σημαντικό βιβλίο για την Δίκη του Άντολφ Άιχμαν, ενώ εμβληματικές είναι οι μελέτες της για την έννοια της επανάστασης και τη φύση των ολοκληρωτικών συστημάτων.

Τα τσιγάρα δεν έλειπαν σχεδόν από καμία εμφάνισή της. Στην έκθεση του Γερμανικού Ιστορικού Μουσείου μπορεί κανείς να δει από κοντά την ασημένια θήκη για τα τσιγάρα της, την οποία είχε πάντα στην τσάντα ή στο γραφείο της. «Ήταν ένα εργαλείο εργασίας, όπως ο χαρτοφύλακας. Το κάπνισμα αποτελούσε γι’ αυτήν μέρος της σκέψης», εξηγεί η επιμελήτρια της έκθεσης Δρ. Μόνικα Μπολ.

Η Χάνα Άρεντ γεννήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 1906 στο Ανόβερο. Από πολύ νωρίς έγινε ξεκάθαρο ότι θα πάει στο πανεπιστήμιο. Πρώτη της επιλογή ήταν η φιλοσοφία, ενώ παράλληλα σπούδασε αρχαία ελληνικά και θεολογία. Αρχικά στο Μάρμπουργκ και μετά στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, υπό την επίβλεψη του Μάρτιν Χάιντεγκερ, ενός από τους μεγάλους της έρωτες. Το 1928 έλαβε τον διδακτορικό της τίτλο.

Μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Εθνικοσοσιαλιστές το 1933, η Χάνα Άρεντ έπρεπε λόγω της εβραϊκής καταγωγής της να εγκαταλείψει άμεσα την Γερμανία. Αρχικά, εργάστηκε στο Παρίσι για μια οργάνωση που φυγάδευε ορφανά εβραϊκής καταγωγής στην Παλαιστίνη. Το 1940 φυγαδεύτηκε και η ίδια στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στη Νέα Υόρκη βρήκε την πρώτη της δουλειά ως δημοσιογράφος.

Το 1944 σε ηλικία 38 ετών φωτογραφήθηκε στο στούντιο του φωτογράφου Φρεντ Στάιν. Οι φωτογραφίες, τμήμα της έκθεσης του Ιστορικού Μουσείου στο Βερολίνο, βρίσκονται στο αρχείο του Φρεντ Στάιν στις ΗΠΑ. Παρουσιάζουν μια ώριμη γυναίκα που κοιτάζει καθαρά και με σκεπτικισμό στον κόσμο.

Η Άρεντ έζησε για μεγάλο χρονικό διάστημα στις Ηνωμένες Πολιτείες δίχως υπηκοότητα, μέχρι που τελικά πολιτογραφήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 1951. Η μετανάστευση από τη ναζιστική Γερμανία, η ανασφάλεια της εξορίας και η έλλειψη δικαιωμάτων ως εβραία μετανάστρια στις ΗΠΑ ήταν εμπειρίες που διαμόρφωσαν την πολιτική της σκέψη.

Ως ανταποκρίτρια του περιοδικού "The New Yorker", η Άρεντ ταξίδεψε στην Ιερουσαλήμ το 1961, όπου έγινε η δίκη του Άντολφ Άιχμαν. Ο Άιχμαν ήταν επικεφαλής του εθνικοσοσιαλιστικού τμήματος για τους Εβραίους στο Κεντρικό Γραφείο Ασφάλειας του Ράιχ. Ήταν υπεύθυνος για την οργάνωση της εξόντωσης των Εβραίων σε όλη την Ευρώπη. Το βιβλίο «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ» προκάλεσε καταιγιστικές αντιδράσεις.

Εργάστηκε ως καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου μέχρι το 1967 και στη συνέχεια στη Νέα Υόρκη, μέχρι το θάνατό της. Το πανεπιστήμιο ήταν το πνευματικό της σπίτι μετά την φυγή της από τη ναζιστική Γερμανία. Στις πνευματικές συναναστροφές με νέους ανθρώπους βρήκε επιβεβαίωση και ηρεμία (φωτογραφία: 1961/62).

Η αμφιλεγόμενη φιλόσοφος βρισκόταν σε διαρκή μάχη με τις λέξεις. Θαρραλέα και μερικές φορές έντονη, η Χάνα Άρεντ έπαιρνε πάντα θέση ως επιστήμονας και δημοσιογράφος. Οι θέσεις της ήταν συχνά αμφιλεγόμενες και στις ΗΠΑ, την δεύτερη πατρίδα της αλλά στην Ευρώπη. «Αυτό ήταν βέβαια κάτι πολύ επικίνδυνο εκείνη την εποχή, κάτι που φυσικά γνώριζε και η ίδια», λέει η επιμελήτρια της έκθεσης Μόνικα Μπολ.

Ως γνωστή δημοσιογράφος και καθηγήτρια πανεπιστημίου, η Χάνα Άρεντ ήταν εδραιωμένη στην κοινωνία των ΗΠΑ. Αν και απρόθυμη να παρίσταται σε κοινωνικές υποχρεώσεις, έβγαζε την γούνα-βιζόν από την ντουλάπα της και πήγαινε σε εορταστικά δείπνα και δεξιώσεις. Η γούνα της ήταν μέρος της ιδιωτικής συλλογής της μεγάλης ανιψιάς της, Έντνα Μπρόκε, η οποία την δώρισε στο Ιστορικό Μουσείο.

Εκτός από τις ιδιωτικές φωτογραφίες, τα προσωπικά γράμματα, τα χειρόγραφα και τα βιβλία, η κάμερα Minox της Χάνα Άρεντ βρίσκεται και αυτή στις προθήκες του Ιστορικού Μουσείου. Με την μικροσκοπική της κάμερα, η Άρεντ φωτογράφιζε επαγγελματικά αλλά και τους φίλους και συντρόφους της. Η έκθεση για την Άρεντ ρίχνει φως σε πτυχές της ζωή και του έργου της. Πέθανε στη Νέα Υόρκη πριν από 45 χρόνια.