Τρεισήμισι αιώνες Ρέμπραντ

Χιλιάδες άνθρωποι βρίσκονται στους δρόμους του Άμστερνταμ. Ορχήστρες παίζουν μουσική και διακοσμημένα άλογα σέρνουν άρματα με αλληγορικές φιγούρες. Η εορταστική ατμόσφαιρα στο Άμστερνταμ θυμίζει καρναβάλι. Αυτή είναι μια εικόνα από το μακρινό 1906, όταν οι άνθρωποι γιόρτασαν τα 300α γενέθλια του ολλανδού ζωγράφου Ρέμπραντ Χάρμενσοον φαν Ράιν (1606-1669). Σήμερα το 2019, η Ολλανδία γιορτάζει 350 χρόνια από το θάνατο του Ρέμπραντ. Όπως τότε έτσι και σήμερα κανείς δεν μπορεί να δραπετεύσει από το εορταστικό παραλήρημα. Η γιορτή διαρκεί ένα ολόκληρο έτος και περιλαμβάνει εκθέσεις, ταινίες και πολλά σουβενίρ, όπως είναι τα μπλουζάκια ή οι κάλτσες με τυπωμένο το πρόσωπο του εορτάζοντος.

«Ο Ρέμπραντ ποτέ δεν είναι αρκετός» δηλώνει με λεπτό σαρκασμό ο Διευθυντής του Τμήματος Ζωγραφικής του Μουσείου του Άμστερνταμ Γκρέγκορ Βέμπερ. Ο Γερμανός ιστορικός τέχνης έχει δίκιο. «Ο Ρέμπραντ μας συγκινεί, διηγείται ανθρώπινες ιστορίες, είναι ένας από εμάς».

Η ζωή και η τέχνη του

Ο Ρέμπραντ, γιος μυλωνά στην πόλη Λάιντεν, έκανε λαμπρή καριέρα στο Άμστερνταμ. Η μεγάλη του αγάπη ήταν η γυναίκα του, η Σάσκια. Οι πλούσιοι και ισχυροί του «Χρυσού Αιώνα» ήταν πελάτες τους. Τον θάνατο της αγαπημένης του Σάσκιας και του γιου του Τίτους ακολούθησε η πτώχευση και η κατάρρευση του μεγάλου καλλιτέχνη. Στο τέλος ο ζωγράφος πέθανε μόνος και φτωχός. Είναι δύσκολο να το φανταστεί κανείς, αλλά όταν πέθανε ο Ρέμπραντ, η τέχνη του ήταν εκτός μόδας.

Στον κλασικισμό δεν υπήρχε χώρος για τα έργα του. Η τέχνη έπρεπε να είναι μεγαλειώδης και να εξυπηρετεί έναν υψηλό σκοπό. Τα μεγαλοπρεπή σκίτσα της καθημερινής ζωής του Ρέμπραντ δεν ήταν πλέον περιζήτητα, ούτε το ανθρώπινο σώμα στα πορτρέτα του ούτε καν ο ρεαλισμός, όπως απεικονίζεται στο έργο του «Μάθημα ανατομίας του Δρ. Τουλπ» (1632). Το ύφος έπρεπε να είναι λεπτό και καθαρό ενώ οι πίνακες του Ρέμπραντ ηταν σκοτεινοί και οι πινελιές του εκφραστικές.

Η αναγνώριση

 Οι Ρομαντικοί σε Γαλλία και Γερμανία ήταν οι πρώτοι που τον ανακάλυψαν εκ νέου. Για αυτούς ανταποκρίθηκε στο ιδανικό πρότυπο: Ο ζωγράφος που θέλησε να κατανοήσει τον άνθρωπο. Ήταν μια μοναχική, παρεξηγημένη μεγαλοφυΐα. Τα οικονομικά προβλήματα του ολλανδού ζωγράφου εξιδανικεύτηκαν όπως επίσης και η αγάπη του για την σύζυγό του Σάσκια. Οποιοδήποτε στοιχείο για τη ζωή του που δεν ταίριαζε στην αναδυόμενη εικόνα του, απλά αποσιωπήθηκε.

Το 1852 ανεγέρθηκε στο Άμστερνταμ το πρώτο μνημείο του Ρέμπραντ. Ο ιστορικός Ρομπ Χάρτμανς έγραψε ότι «ο Ρέμπραντ έχει γίνει ο ολλανδός εθνικός ήρωας». Λίγα χρόνια αργότερα ο αρχιτέκτονας Πιέρ Κάιπερς έχτισε στο νέο Κρατικό Μουσείο της Ολλανδίας μία γκαλερί προς τιμήν του ζωγράφου, στην οποία ο διάσημος πίνακάς του «Νυχτερινή περίπολος» κατείχε περίοπτη θέση. Στη μεγάλη γιορτή των 300 χρόνων Ρέμπραντ το 1906 οι ομιλητές δήλωσαν ικανοποιημένοι: «Ο Ρέμπραντ… ο ζωγράφος μας, δεν είναι μόνο ο ζωγράφος της Ολλανδίας, αλλά ο ζωγράφος ολόκληρου του κόσμου». Παρότι ορισμένοι προσπάθησαν να οικειοποιηθούν τον ολλανδό ζωγράφο, ο ίδιος τελικά κατάφερε να σωθεί από τέτοιου είδους πρακτικές.

Για κάθε γενιά ο Ρέμπραντ έχει ξεχωριστή σημασία. Είναι ο κύριος του φωτός και της σκιάς, ο επαναστάτης ή ο άνθρωπος. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι η τέχνη του. Το έργο του είναι προσιτό, λέει ο Τάκο Ντίμπιτς, διευθυντής του Κρατικού Μουσείου της Ολλανδίας. «Θα τον ονόμαζα ακόμα και τον πρώτο 'ινσταγκράμερ.' Είναι ο πρώτος καλλιτέχνης που χρησιμοποιεί τον εαυτό του ως δικό του μοντέλο», αναφέρει. Οι εικόνες του και η έμφαση στη λεπτομέρεια είναι επίκαιρα. Ο Ρέμπραντ ήταν κάτι πολύ περισσότερο από έναν Ολλανδό ζωγράφο, λέει ο Ντίμπιτς και συνεχίζει: «Είναι μία παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά».

Ανέτε Μπίρσελ

Επιμέλεια: Μαγδαληνή Γκόγκου