Στα χαρτιά έμεινε η συμφωνία Μινσκ ΙΙ

Όταν πριν από έναν περίπου χρόνο η γερμανίδα καγκελάριος Άγκελα Μέρκελ ξεκινούσε μια μάλλον ασυνήθιστη διπλωματική πρωτοβουλία, η κατάσταση στην ανατολική Ουκρανία κλιμακωνόταν δραματικά. Σχεδόν καθημερινά η κυβέρνηση του Κιέβου έκανε λόγο για διψήφιο αριθμό θυμάτων στις μάχες με τους φιλορώσους αυτονομιστές. Η καγκελάριος και ο γάλλος πρόεδρος Ολάντ μετέβησαν καταρχήν στο Κίεβο και στη συνέχεια στο Μινσκ, την πρωτεύουσα της Λευκορωσίας. Έπειτα από έναν μαραθώνιο διαπραγματεύσεων, υπεγράφη στις 12 Φεβρουαρίου η δεύτερη συμφωνία του Μινσκ, η λεγόμενη Μινσκ ΙΙ, καθώς η πρώτη συμφωνία εκεχειρίας, που είχε υπογραφεί μόλις λίγους μήνες νωρίτερα, είχε διαρκέσει ελάχιστα. Στο Μινσκ οι εκπρόσωποι των αυτονομιστών, της Ρωσίας, της Ουκρανίας και του ΟΑΣΕ συμφώνησαν σε μια νέα δέσμη μέτρων με 12 σημεία. Έναν χρόνο μετά, τα περισσότερα από τα σημεία αυτά δεν έχουν υλοποιηθεί.

Το πρώτο, που αποτελεί και τον πυρήνα της συμφωνίας και προβλέπει την «άμεση κατάπαυση του πυρός» έχει υλοποιηθεί μόνον εν μέρει. Μπορεί ο αριθμός των θυμάτων να έχει μειωθεί σημαντικά και να μην σημειώνονται πλέον μεγάλες μάχες, εντούτοις σχεδόν καθημερινά υπάρχουν νεκροί. Σε ορισμένη μέρη, όπως το πρώην αεροδρόμιο του Ντονέτσκ, συνεχίζουν να μαίνονται μάχες, σαν να μην υπήρξε ποτέ το Μινσκ ΙΙ. Η δε απόσυρση του βαρέως οπλισμού από τη λεγόμενη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των ουκρανικών δυνάμεων και των αυτονομιστών απεδείχθη εξαιρετικά δύσκολη επιχείρηση που δεν έχει ακόμη ολοκληρωθεί πλήρως. Ο ΟΑΣΕ καταγράφει κάθε τόσο παραβίαση της σχετικής συμφωνίας από αμφότερες πλευρές.

Ανταλλαγή κρατουμένων και αμνηστία

Το αργότερο πέντε ημέρες μετά την απόσυρση των στρατιωτικών δυνάμεων έπρεπε να είχε ολοκληρωθεί και η ανταλλαγή των κρατουμένων. Στο κείμενο της συμφωνίας βέβαια δεν γίνεται λόγος για «κρατούμενους», αλλά για «αιχμαλώτους και άτομα που κρατούνται παρανόμως». Η ανταλλαγή θα γινόταν στη βάση της αρχής «όλοι έναντι όλων». Στην πραγματικότητα όμως η ανταλλαγή κρατουμένων γίνεται με εξαιρετικά βραδείς ρυθμούς και κατά μικρές ομάδες κάθε φορά. Αντικείμενο της διαμάχης μεταξύ των δύο πλευρών είναι ποιοι ακριβώς θα πρέπει να απελευθερωθούν. Οι αυτονομιστές ζητούν από το Κίεβο την απελευθέρωση 1.000 και πλέον ατόμων, στην πλειονότητά τους πολίτες, που έχουν προφυλακιστεί ως αυτονομιστές. Παράλληλα, για να γίνει η ανταλλαγή όλων των κρατουμένων, οι αυτονομιστές ζητούν να δοθεί γενική αμνηστία, όπως έχει συμφωνηθεί στο πλαίσιο της Μινσκ ΙΙ. Το ουκρανικό κοινοβούλιο ενέκρινε μεν το 2014 σχετικό νόμο περί αμνηστίας, εντούτοις αυτός έχει απολέσει στο μεταξύ την ισχύ του και είναι άγνωστο πότε θα ψηφιστεί η αναθεωρημένη εκδοχή του. Παράλληλα, στην ουκρανική πρωτεύουσα πολλοί εξακολουθούν να απορρίπτουν το ενδεχόμενο γενικής αμνηστίας που θα ισχύει ανεξαιρέτως για όλους, ανάμεσά τους και ο πρόεδρος Ποροσένκο.

Συνοριακός έλεγχος και απόσυρση ξένων μαχητών

Από την απαρχή των συγκρούσεων στην ανατολική Ουκρανία την άνοιξη του 2014 ο ουκρανικός στρατός επιχειρεί να θέσει εκ νέου υπό τον έλεγχό του τα σύνορα με τη Ρωσία που έχουν μήκος περίπου 400 χλμ. Το Κίεβο κατηγορεί τη Μόσχα ότι τροφοδοτεί μέσω των συνοριακών περασμάτων τους αυτονομιστές με όπλα αλλά και μαχητές. Η διασφάλιση των συνόρων αποτελεί σε αυτά τα συμφραζόμενα πάγιο αίτημα της ουκρανικής κυβέρνησης. Η Μινσκ ΙΙ προβλέπει μεν την ανάκτηση του ελέγχου από τις ουκρανικές δυνάμεις, ωστόσο υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις, με κυριότερες, να έχουν προηγηθεί οι δημοτικές εκλογές στις περιοχές που ελέγχονται από τους αυτονομιστές αλλά και η συνταγματική αναθεώρηση. Το Κίεβο όμως από την πλευρά του θέτει ως όρο για τη διενέργεια των εκλογών να έχει επιτευχθεί εκεχειρία και να ελέγξουν την εκλογική διαδικασία παρατηρητές του ΟΑΣΕ. Ανεκπλήρωτος παραμένει και ο όρος περί απόσυρσης όλων των ξένων μαχητών από τη χώρα.

Συνταγματική αναθεώρηση και εκλογές

Δύο περαιτέρω βασικά σημεία της δεύτερης συμφωνίας του Μινσκ αφορούν τη συνταγματική αναθεώρηση στην Ουκρανία και τη διενέργεια δημοτικών εκλογών στις περιοχές που ελέγχονται από τους αυτονομιστές. Η αναθεώρηση θα εγγυάται την ντε φάκτο αυτονομία των περιοχών αυτών. Αυτό σημαίνει, μεταξύ άλλων, ότι η τοπική αυτοδιοίκηση θα έχει δικαίωμα λόγου και παρέμβασης όσον αφορά το διορισμό δικαστών και εισαγγελέων. Επιπλέον το Κίεβο δεσμεύεται να χρηματοδοτεί τις περιοχές που ελέγχονται από τους αυτονομιστές.

Η συνταγματική αναθεώρηση συνιστά προφανώς το μεγαλύτερο πρόβλημα για το Κίεβο. Η σχετική ψηφοφορία κατά την πρώτη ανάγνωση τον Αύγουστο του 2015 συνοδεύτηκε από βίαιες διαμαρτυρίες. Η δεύτερη και τελευταία ψηφοφορία έπρεπε να έχει πραγματοποιηθεί ήδη, προκειμένου να είχε τεθεί σε ισχύ η μεταρρύθμιση έως τα τέλη του 2015, όπως προβλέπει η συμφωνία του Μινσκ. Αναλυτές εκτιμούν όμως ότι στην παρούσα φάση δεν υπάρχει η απαιτούμενη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο.

Ήδη τον περασμένο Νοέμβριο και γνωρίζοντας προφανώς τι θα επακολουθήσει οι πρόεδροι Ρωσίας, Ουκρανίας και Γαλλίας καθώς και η γερμανίδα καγκελάριος είχαν συμφωνήσει να δώσουν περισσότερο χρόνο στις δυο πλευρές προκειμένου να υλοποιήσουν τη συμφωνία, τοποθετώντας τις καταληκτικές ημερομηνίες εντός του 2016. Πλέον αμφότερες πλευρές ποντάρουν στο χρόνο. Το Κίεβο ωστόσο δέχεται πιέσεις από τους δυτικούς συμμάχους του να υλοποιήσει τις συμφωνηθείσες αμφιλεγόμενες μεταρρυθμίσεις ακόμη κι αν δεν ανταποκριθούν Μόσχα και αυτονομιστές.

Ρόμαν Γκοντσαρένκο / Κώστας Συμεωνίδης