Προβληματίζει η επιστροφή της εκφυλισμένης τέχνης

Τα έργα μοντέρνας τέχνης που είχαν θεωρηθεί εκφυλισμένη τέχνη από το ναζιστικό καθεστώς και είχαν κατασχεθεί και πωληθεί σε ξένους αγοραστές έρχονται και πάλι στο προσκήνιο. Σε συνέντευξή της στην Süddeutsche Zeitung, η Γιούτα Λίμπαχ, πρώην πρόεδρος του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου της Καρλσρούης και επικεφαλής συμβουλευτικής επιτροπής για την αποκατάσταση της λεηλατημένης από τους ναζί τέχνης, τάσσεται υπέρ της επιστροφής των έργων αυτών στα γερμανικά μουσεία από τα οποία είχαν κατασχεθεί. Σύμφωνα με τη γερμανίδα δικαστή ο σχετικός νόμος που είχε ψηφίσει το ναζιστικό καθεστώς για την εκφυλισμένη τέχνη είναι άκυρος και ως εκ τούτου υποστηρίζει ότι οι σημερινοί κάτοχοι των επίμαχων έργων πρέπει να τα επιστρέψουν. Ωστόσο η πρόταση αυτή προκαλεί έντονο σκεπτικισμό σε πολλά γερμανικά μουσεία. «Αυτή η πρόταση είναι εντελώς ανούσια», δήλωσε στην DW o διευθυντής του Μουσείου Φον ντερ Χάιντ του Βούπερταλ συνεχίζοντας: «Μετά το 1945 τα μουσεία έφτιαξαν επιμελώς ένα νέο προφίλ. Εάν τώρα πειράξουμε τις συλλογές όπως έχουν διαμορφωθεί, δεν θέλω να ξέρω ποιες θα είναι οι συνέπειες».

«Απαιτείται μια τεράστια έρευνα»

Η πρόταση της Λίμπαχ είναι πράγματι ριζοσπαστική. Εάν εφαρμοζόταν στην πράξη, θα σήμαινε ότι θα ξεκινούσε μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διαδικασία επιστροφών και ανταλλαγών μεταξύ μουσείων, προκαλώντας ανακατατάξεις σε μόνιμες συλλογές μουσείων που έχουν διαμορφωθεί με συγκεκριμένο τρόπο εδώ και δεκαετίες. «Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε και μια τεράστια έρευνα», υπογραμμίζει ο Γκ. Φινκχ, υπενθυμίζοντας τις έρευνες ειδικών στην πρόσφατη πολύκροτη υπόθεση Γκούρλιτ. Από την πλευρά του ο Μάρτιν Ροθ από το Μουσείο Βικτωρίας και Αλβέρτου του Λονδίνου, ο οποίος εκτιμά ότι μία τέτοια νομική εξέλιξη θα άδειαζε πολλά από τα σημαντικότερα μουσεία ανά τον κόσμο.

Εντούτοις ο ίδιος εκτιμά ότι η ιδέα της Γ. Λίμπαχ κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση μιας και η Γερμανία δεν έχει βρει ακόμη οριστική λύση για το ζήτημα των έργων τέχνης που είχαν κατασχεθεί από τους ναζί. Σε μια προσπάθεια τόνωσης της διαφάνειας το ίδιο μουσείο είχε δώσει στη δημοσιότητα τον Ιανουάριο του 2014 μια λίστα με όλα τα έργα τα οποία το ίδιο διέθετε και τα οποία μετά από επιστημονική έρευνα αποδείχθηκε ότι ήταν έργα που είχαν κλαπεί από το ναζιστικό καθεστώς (Harry Fischer Liste).

Moυσεία και ιστορική μνήμη

Μια ελαφρώς διαφορετική άποψη φαίνεται να έχει ο Ράινχαρντ Σπίλερ από το μουσείο Σπρέγκελ του Ανοβέρου. Ο Σπίλερ εκτιμά πως σαφώς είναι καλό να υπάρξει επικοινωνία των εμπλεκόμενων μουσείων ώστε να συζητηθεί το ενδεχόμενο μιας τέτοιας κίνησης. Και ο ίδιος όμως βρίσκει την πρόταση της Λίμπαχ προβληματική: «Τα μουσεία διατηρούν ζωντανή τη μνήμη. Η συγκεκριμένη πτυχή του εθνικοσοσιαλισμού γίνεται εμφανής γνωστοποιώντας ακριβώς αυτή τη διαδρομή των έργων αυτών». Ενδεχόμενη μαζική επιστροφή έργων τέχνης που είχαν κατασχεθεί από τους ναζί από γερμανικά μουσεία, ενδέχεται να προκαλέσει και άλλου τύπου προβλήματα.

Ο Χέρμαν Πάρτσινγκερ, πρόεδρος του Ιδρύματος Πρωσικής Πολιτιστικής Κληρονομιάς υπογραμμίζει σε συνέντευξή του προς την DW το γεγονός ότι όντως τα γερμανικά μουσεία είχαν υποστεί μεγάλες απώλειες από την υφαρπαγή σημαντικών έργων τέχνης που συγκαταλέγονταν στις μόνιμες συλλογές τους. Εντούτοις και ο Πάρτσινγκερ υποστηρίζει ότι η διαμόρφωση των συλλογών μετά το 1945 έγινε με τέτοιο τρόπο ώστε να καλυφθούν τα κενά που άφησε η «αποκαθήλωση» της εκφυλισμένης τέχνης από τις μουσειακές αίθουσες. Μια νέα ριζική αλλαγή των συλλογών όπως έχουν διαμορφωθεί μεταπολεμικά θα αλλοίωνε ενδεχομένως εκ νέου τον χαρακτήρα τους. Σε κάθε περίπτωση πρόκειται για ένα δύσκολο νομικό, πολιτιστικό αλλά και πολιτικό ζήτημα, μιας και η κατάσταση περιπλέκεται ακόμη περισσότερο αν κανείς σκεφθεί ότι και τα μουσεία του εξωτερικού που έγιναν φορείς αποδοχής των έργων αυτών βρίσκονται αντιμέτωπα με παρόμοια διλήμματα.

Annika Ζeitler / Δήμητρα Κυρανούδη