Πενήντα χρόνια «Βρίζοντας το κοινό»

Πριν από πενήντα χρόνια μία θεατρική παράσταση προκάλεσε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα στα χρονικά του γερμανικού θεάτρου. Στις 8 Ιουνίου του 1966 ο Αυστριακός Πέτερ Χάντκε ανέβασε στο περίφημο "Θέατρο στον Πύργο" (ΤΑΤ) της Φρανκφούρτης το προκλητικό έργο «Βρίζοντας το κοινό». Μετά την παράσταση συγγραφέας και ηθοποιοί κατέληξαν στη φυλακή. Λίγα χρόνια αργότερα επιχειρήθηκε το ανέβασμα του έργου και στην Ελλάδα της δικτατορίας, αλλά η λογοκρισία το απαγόρευσε μετά τις πρώτες κιόλας παραστάσεις. Τελικά με το έργο αυτό εγκαινίασε το Αντιθέατρό της το 1978 η Μαρία Ξενουδάκη.

Πέντε δεκαετίες αργότερα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Χένσελ της Λειψίας ένας επετειακός τόμος με εικόνες και κείμενα για την παράσταση της Φρανκφούρτης μαζί με μαρτυρίες για την ιστορία του συγκεκριμένου θεάτρου που έκλεισε το 2004. «Όλα εκείνα που πέτυχε το “Θέατρο στον πύργο“ δεν έχουν ακόμη εκτιμηθεί σε όλη τους την έκταση» γράφει ο συνθέτης Χάινερ Γκέμπελς στον πρόλογο. Η ώθηση που έδωσε στην τέχνη η συγκεκριμένη σκηνή είναι ωστόσο αδιαμφισβήτητη. Ανάμεσα στις μορφές που πέρασαν από αυτή είναι και ο γνωστός σκηνοθέτης Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ.

«Η στιγμή της γέννησης του “Θεάτρου στον πύργο“ δεν ήταν άλλη από την παράσταση “Βρίζοντας το κοινό“» γράφει ο εκδότης Καρλχάιντς Μπράουν. Ως υπεύθυνος για τα θεατρικά έργα στις εκδόσεις Ζούρκαμπ ο Μπράουν ήταν ο πρώτος που διάβασε το κείμενο. Αμέσως το έστειλε σε διάφορους διευθυντές θεάτρων, για να λάβει την απάντηση: «Έχετε τρελαθεί εντελώς;». Μόνο ο Κλάους Πάιμαν και ο Βόλφγκανγκ Βίνς ήθελαν να ανεβάσουν το έργο. «Οι ηθοποιοί πάλευαν με το ασυνήθιστο κείμενο που δεν υποστηριζόταν από έναν τυπικό θεατρικό χαρακτήρα» θυμάται ο Μπράουν. Τη λύση στον γρίφο της σκηνοθεσίας έδωσε τελικά η μουσική: οι τέσσερις ηθοποιοί απέδωσαν το κείμενο σε ρυθμό «μπιτ».

«Ο πρώτος ποπ σταρ ανάμεσα στους συγγραφείς»

Οι αντιδράσεις του καθυβρισθέντος κοινού υπήρξαν ποικίλες: γέλια, παρεμβάσεις (κάποιος μάλιστα ήθελε να παίξει κι αυτός και όρμησε στη σκηνή), στο τέλος σφυρίγματα και ζητωκραυγές. Ο συγγραφέας ανέβηκε στη ράμπα, διηύθυνε το χειροκρότημα και έστελνε φιλιά στο κοινό. Μετά την πρεμιέρα οι συντελεστές το γιόρτασαν σε ένα καταγώγιο, τσακώθηκαν με τους σερβιτόρους και διώχτηκαν με τις κλοτσιές. Εντωμεταξύ οι προσβεβλημένοι θεατές είχαν καλέσει την αστυνομία, ενώ ο Χάντκε και οι ηθοποιοί άρχισαν να φωνάζουν «Ναζιστική αστυνομία», γεγονός που τους οδήγησε στο κρατητήριο.

Μετά από αυτή τη φασαρία το «Θέατρο στον πύργο» έγινε διάσημο, ο Πάιμαν περιζήτητος σκηνοθέτης και ο Χάντκε «ο πρώτος ποπ σταρ ανάμεσα στους συγγραφείς στη Γερμανία», όπως σημειώνεται στο αφιέρωμα στο «Θέατρο στον πύργο» των εκδόσεων Χένσελ. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του '60 το «Θέατρο στον πύργο» είχε καθιερωθεί ως «πολιτικά επίκαιρο, τολμηρό και καινοτόμο θέατρο» όπως σημειώνουν στο δοκίμιό τους οι Χανς-Τις Λέμαν και Πάτρικ Πριμαβέζι. Ενώ τη δεκαετία του '80 αποτελούσε «σκηνή και πρόδρομο αβάν-γκαρντ θεατρικών μορφών».

Ύστερα όμως ακολούθησε ο αργός θάνατος. Δεν υπήρχε πλέον σταθερά συνεργαζόμενος θίασος, μόνο φιλοξενούμενες παραστάσεις και συμπαραγωγές, ώσπου τη δεκαετία του '90 το θέατρο ενσωματώθηκε στις κρατικές σκηνές. Το σημείο έμφασης αποτελούσε πλέον η μουσική και ο χορός. Το 2004 το «Θέατρο στον πύργο» έκλεισε. «Ένα ιδιαίτερο δίδαγμα για την ανεπάρκεια της πολιτείας στα θέματα της πολιτισμικής πολιτικής» σημειώνουν οι Λέμαν και Πριμαβέζι.

Dpa/ Δημήτρης Ελευθεράκης