Ο Χάρης Βλαβιανός στο Βερολίνο

Κάθε χρόνο τον Σεπτέμβριο η γερμανική πρωτεύουσα μετατρέπεται σε λογοτεχνική Βαβέλ. Αυτόν τον μήνα διεξάγεται εδώ και 15 χρόνια το Διεθνές Φεστιβάλ Λογοτεχνίας. Στο φετινό, που ξεκίνησε την περασμένη Τετάρτη και θα διαρκέσει ως το Σάββατο, συμμετέχουν περί τους 200 συγγραφείς από 50 χώρες του κόσμου. Και φέτος, όπως σχεδόν κάθε χρονιά, εκπροσωπείται η Ελλάδα. Καλεσμένος αυτή τη φορά είναι ο ποιητής, μεταφραστής και εκδότης του περιοδικού «Ποιητική» Χάρης Βλαβιανός.

Οι λέξεις ως όπλο στην αντιπαράθεση

Στα τρία πάνελ που συμμετείχε παρουσίασε αδημοσίευτα πεζά κείμενα, ποιήματα και παραβρέθηκε σε συζήτηση για την τρέχουσα οικονομική κρίση και τη γλώσσα. Συνομιλητής του στο βήμα ήταν ο διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Λογοτεχνίας Ούλριχ Σράιμπερ. Σε ερώτηση της Deutsche Welle για τον λόγο που προγραμμάτισε αυτή την εκδήλωση, η οποία ήταν και η μοναδική στην οποία συμμετείχε, απάντησε: «Με αυτή την εκδήλωση θέλησα να συμβάλω στον προβληματισμό για τις ελληνογερμανικές σχέσεις όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια, τις παραμορφωτικές εικόνες, ειδικά στα μίντια, που εκατέρωθεν παρουσιάστηκαν».

Σε μεγάλο βαθμό αυτές οι εικόνες προκύπτουν από λέξεις, δηλαδή από έννοιες, όρους και χαρακτηρισμούς, επισήμανε από την πλευρά του ο Χάρης Βλαβιανός, αναφέροντας συγκεκριμένα παραδείγματα. «Μπορείς», είπε, «να χρησιμοποιήσεις λέξεις για να δημιουργήσεις τρομακτικές εντυπώσεις. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις λέξεις με έναν τρόπο που θα εξιτάρουν τα πάθη. Για παράδειγμα, είναι πολύ διαφορετικό να πεις ‘οι δανειστές' και είναι τελείως διαφορετικό να πεις ‘οι τοκογλύφοι'. Η λέξη τοκογλύφος είναι τρομακτικά αρνητική: Είναι αυτός που σου ρουφά το αίμα. Ο ‘πιστωτής' πάλι είναι μια λέξη πολύ πιο θετική, που μπορεί να συνδέεται με τη λέξη εμπιστοσύνη».

Έννοιες που παραπέμπουν στην Ιστορία

Επανειλημμένα στις πρόσφατες αντιπαραθέσεις στην Ελλάδα χρησιμοποιήθηκαν έννοιες που παραπέμπουν στην Ιστορία. Για παράδειγμα, με το να χαρακτηρίζεις, όπως ο Μανώλης Γλέζος, την ψήφιση του τρίτου μνημονίου στη βουλή από τον ΣΥΡΙΖΑ, τη ΝΔ, το Ποτάμι και το ΠΑΣΟΚ ως δεύτερο «Λίβανο» (Συμφωνία του Λιβάνου τον Μάιο του 1944) είναι σαν να κατηγορείς τον ΣΥΡΙΖΑ για προδοσία. Τον ίδιο στόχο ακολουθεί κανείς όταν αποκαλεί «γερμανοτσολιάδες» όλους αυτούς που επιδιώκουν μια συνεννόηση με τη Γερμανία για το χρέος. Μπορείς, όμως, δίνοντας ένα άλλο όνομα σε κάτι που στην ουσία παραμένει το ίδιο να του αποδώσεις μια ουδέτερη ή ακόμη και θετική σημασία, όπως έγινε με την τρόικα, που τώρα αποκαλείται «θεσμοί». Ο Χάρης Βλαβιανός ανέδειξε αντίστοιχα παραδείγματα για τη Γερμανία, όπου ο κίτρινος τύπος (π.χ. Bild, Focus) παρουσίαζε τους Έλληνες σαν λωποδύτες, τεμπέληδες και επαίτες.

Στην πορεία της κρίσης εμφανίστηκε ξανά στην Ελλάδα ένας όρος που για αρκετό διάστημα είχε σχεδόν εξαφανιστεί από τη δημόσια συζήτηση: Ο «ξένος παράγοντας», ο οποίος εκμεταλλεύεται την Ελλάδα για δικό του όφελος. Από την εκ νέου υπέρμετρη χρήση αυτού του όρου προκύπτουν κατά τον Χάρη Βλαβιανό δύο ζητήματα: «Το ένα, και αυτό είναι κατά τη γνώμη μου εξευτελιστικό, είναι ότι παρουσιάζεται διαρκώς η χώρα σαν να είναι μια μαριονέτα που κινείται από ξένα νήματα. Δηλαδή ότι εμείς δεν έχουμε δική μας ζωή, ότι διαρκώς είμαστε στο έλεος των ξένων. Αυτό είναι μια παλιά ιστορία. Το δεύτερο, και αυτό είναι πολύ βασικό, είναι ότι αποτελεί τρομακτικό άλλοθι για τους Έλληνες πολιτικούς. Αντί να λένε ότι αυτοί φταίνε για αυτά που έχουν κάνει, διαρκώς δείχνουν με το δάχτυλό τους κάποιον άλλο». Παλιότερα έφταιγαν για όλα τα δεινά στη χώρα η Αγγλία, οι ΗΠΑ, η Ρωσία και τώρα η Γερμανία. Ο Χάρης Βλαβιανός δεν υποστηρίζει ότι «οι δανειστές είναι ο Στρατός Σωτηρίας και σίγουρα θέτουν αυστηρά κριτήρια που δεν είναι πάντα προς όφελος των αδύναμων στης κοινωνίας». Από την άλλη, όμως, θα πρέπει οι Έλληνες να αναρωτηθούν για τις αιτίες που οδήγησαν τη χώρα στο χρέος, για τις ευθύνες των κυβερνήσεων μετά την μεταπολίτευση, για τη δυσλειτουργία του κράτους, γιατί υπάρχει τόση μεγάλη διαφθορά και γιατί δεν αντιμετωπίζεται.

Ο Ούλριχ Σράιμπερ, μετά το τέλος της συζήτησης, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι «ο Βλαβιανός είναι σε γενικές γραμμές απαισιόδοξος σε ό,τι αφορά την πορεία της Ελλάδας. Βέβαια, ως ποιητής και φιλόσοφος εκφράζει στα έργα του την άλλη, την πολιτισμική Ελλάδα. Και αυτό μου είναι σημαντικό».

Παναγιώτης Κουπαράνης