Ο πόλεμος στη Φρανκφούρτη του βιβλίου

Κάπου το προέβλεπαν οι διοργανωτές της έκθεσης και το ψιθύριζαν από μέρες, ότι ο κορυφαίος Σλοβένος φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ, επίσημος ομιλητής στα εγκαίνια της έκθεσης καθώς η Σλοβενία είναι φέτος η τιμώμενη χώρα, θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα. Και δημιούργησε. Με νωπή την αποστροφή των επισήμων ότι η Έκθεση Βιβλίου είναι ναός «του ελεύθερου λόγου» εξέθεσε ελεύθερα τις απόψεις του. Είπε ότι καταδικάζει τις τρομοκρατικές επιθέσεις της Χαμάς κατά του ισραηλινού λαού, αλλά για να κατανοήσει κανείς τη διένεξη πρέπει να ακούσει και τους Παλαιστίνιους και να λάβει υπόψη το ιστορικό παρελθόν.

Κάποιοι από το κοινό άρχισαν να γιουχαΐζουν, κάποιοι σηκώθηκαν επιδεικτικά και βγήκαν έξω, παράγοντας της τοπικής κυβέρνησης αποχώρησε έξαλλος για να επανέλθει με τη συνοδεία άλλων, πιο ψύχραιμων παραγόντων. Ο Ζίζεκ επέμεινε ότι χωρίς λύση του παλαιστινιακού δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη στην περιοχή, απέρριψε την «απαγόρευση» να αναλύει κανείς την κατάσταση και χαρακτήρισε σκάνδαλο την αναβολή της βράβευσης της Παλαιστίνιας συγγραφέως Αντάνια Σίμπλι που είχε προγραμματιστεί αρχικά κατά τη διάρκεια της έκθεσης.

Μια σημαντική υπόθεση

Η Σίμπλι επρόκειτο να τιμηθεί με το βραβείο του Λογοτεχνικού Συλλόγου LitProm, που προωθεί λογοτεχνικά έργα από την Ασία, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική και τον αραβικό κόσμο, για το βιβλίο της «Μια ασήμαντη υπόθεση». Αποδίδει λογοτεχνικά μια ιστορικά τεκμηριωμένη τραγωδία που εκτυλίχθηκε το 1949, όταν μια ομάδα Ισραηλινών στρατιωτών βίασε και στη συνέχεια δολοφόνησε μια νεαρή βεδουίνα στην έρημο Νεγκέβ. Το βιβλίο προτάθηκε ήδη στις ΗΠΑ για το βραβείο National Book Award και στη Μεγάλη Βρετανία για το βραβείο Booker. Δεν είναι ντοκουμέντο, εξάλλου η λέξη Ισραηλινός δεν αναφέρεται πουθενά, αλλά μια σπουδή για την παράδοση του ανθρώπου στη βία.

Ορισμένοι κριτικοί στη Γερμανία υποστήριξαν παρ’ όλα αυτά ότι διαπνέεται από αντισημιτικές διαθέσεις κι έτσι λίγες μέρες πριν από την έκθεση ο διευθυντής της Γιούργκεν Μπόος, σημειωτέον και πρόεδρος του LitProm, ανακοίνωσε ότι η βράβευση αναβάλλεται. Πάνω από 300 διανοούμενοι, ανάμεσά τους και η κάτοχος του περσινού Νομπέλ Λογοτεχνίας Αννί Ερνώ, συνυπέγραψαν επιστολή διαμαρτυρίας για την αναβολή. Η Αυστριακή συγγραφέας Εύα Μενάσε, εκπρόσωπος του PEN-club Βερολίνου το διατύπωσε ως εξής: «Ένα βιβλίο είτε αξίζει να βραβευθεί είτε όχι. Κατά τη γνώμη μου η απόφαση της κριτικής επιτροπής υπέρ της Σίμπλι, που ελήφθη προ εβδομάδων, ήταν πολύ σωστή. Το να της αφαιρεθεί εκ των υστέρων το βραβείο θα ήταν τεράστιο σφάλμα, πολιτικά και λογοτεχνικά.»

Η ελληνική παρουσία

Εννοείται ότι όπως κάθε χρόνο παρούσα στην Έκθεση Βιβλίου είναι και η Ελλάδα, φέτος με ένα καλαίσθητο περίπτερο που φέρει την υπογραφή της Διεύθυνσης Γραμμάτων του Υπουργείου Πολιτισμού, μετά την απομάκρυνση του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού από τη διοργάνωση. Δεκάδες εκδότες και εκατοντάδες βιβλία. Αλλά και ένα θέμα που αγγίζει έμμεσα την πολιτική προβληματική των ημερών, την εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων της Θεσσαλονίκης κατά τη διάρκεια του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, ένα κεφάλαιο παραμελημένο μέχρι σήμερα στη γερμανική βιβλιογραφία και συνείδηση.

Οι Έλληνες διοργανωτές έπλεξαν έξυπνα ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων γύρω από ένα μικρό εκδοτικό γεγονός: τη μετάφραση (Μιχαέλα Πρίντσινγκερ) του βιβλίου της Έλενας Χουζούρη «Ο θείος Αβραάμ μένει πάντα εδώ» (εκδ. Griechenland Zeitung), ένα μυθιστόρημα για το Ολοκαύτωμα της Θεσσαλονίκης και τις σκιές των αδικαίωτων Εβραίων. Παρόντες λοιπόν στη Φρανκφούρτη η Έλενα Χουζούρη, ο Νίκος Δαββέτας με το αμετάφραστο ακόμα βιβλίο του «Η Εβραία νύφη» και ο Ιωσήφ Βεντούρας, επιζήσας των διώξεων τον καιρό του πολέμου, πρόεδρος σήμερα της Εταιρείας Συγγραφέων. Παρούσα τέλος είναι η ελληνική λογοτεχνία με τις μεταφράσεις που εξέδωσαν φέτος μεγάλοι και κυρίως μικρότεροι γερμανικοί οίκοι. Ας αναφέρουμε ενδεικτικά τη συλλογή αστυνομικών διηγημάτων του Πέτρου Μάρκαρη «Η τέχνη του τρόμου» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Diogenes της Ζυρίχης.