Μπετόβεν: 200 χρόνια από την πρεμιέρα της Ενάτης
7 Μαΐου 2024
Στην τελική ευθεία πριν από την πρεμιέρα της 9ης Συμφωνίας στις 7 Μαΐου 1824, ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν είχε μεγάλο φόρτο εργασίας. Το νέο έργο του Γερμανού συνθέτη αναμένονταν με ανυπομονησία στη Βιέννη. Ο Μπετόβεν δεν ήταν μόνο υπεύθυνος για τις πρόβες των συντελεστών. Παράλληλα φρόντισε να εντοπίσει το κατάλληλο θέατρο, τους μουσικούς και τους τραγουδιστές.
«Πρέπει να φανταστούμε τον Μπετόβεν σαν έναν μάνατζερ που οργάνωνε την επαγγελματική του ζωή με ένα δίκτυο συνεργατών», λέει η Μπεάτε Αγκέλικα Κράους, μουσικολόγος στο Αρχείο Μπετόβεν από το Τμήμα Ερευνών του Μουσείου Μπετόβεν στη Βόννη, όπου ο Γερμανός μουσουργός γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1770.
Ως ορόσημο στην ιστορία της μουσικής και «σύμβολο πολιτισμού και ανθρωπιάς», το αυτόγραφο της 9ης Συμφωνίας αρ. 125 αποτελεί μέρος της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco από το 2001. Για πρώτη φορά στην ιστορία της μουσικής ένας συνθέτης χρησιμοποίησε χορωδία σε μια Συμφωνία, γεγονός που ενθουσίαζε τον Γερμανό συνθέτη Ρίχαρντ Βάγκνερ και απογοήτευε τον ιταλό συνθέτη Τζιουζέπε Βέρντι. Εντυπωσιακή για τα δεδομένα της εποχής ήταν και η διάρκεια του έργου, το οποίο έφθανε τα 70 λεπτά.
Η «Ωδή στη Χαρά» ύμνος της ΕΕ από το 1985
Με την 9η Συμφωνία, και όχι μόνο, ο Μπετόβεν άνοιξε τον δρόμο για πολλούς συνθέτες. Το διάσημο τελευταίο χορωδιακό μέρος με την «Ωδή στη χαρά» σε στίχους του Φρίντριχ φον Σίλερ θεωρείται σύμβολο για την ειρήνη και τη διεθνή κατανόηση. Ας σημειωθεί ότι η ορχηστρική εκδοχή του χορωδιακού είναι από το 1985 ο επίσημος ύμνος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η μουσική της «Ωδής στη χαρά» είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο. Ακόμα κι αν κάποιοι δεν γνωρίζουν τον συνθέτη, έχουν σίγουρα κάπου ακούσει την δημοφιλή μελωδία. Ίσως για αυτό η Unesco χαρακτηρίζει την 9η Συμφωνία συμβολή στον «διεθνή πολιτιστικό διάλογο».
Η 9η Συμφωνία σχεδιαζόταν από τον Μπετόβεν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα πρώτα σκίτσα χρονολογούνται στο 1815, δέκα περίπου χρόνια πριν από την πρεμιέρα. Όσο βρισκόταν εν ζωή, πραγματοποιήθηκαν δώδεκα συναυλίες της τελευταίας του συμφωνίας. Ο Μπετόβεν πάντως δημιούργησε περισσότερες από μία εκδοχές. «Μπορούμε να πούμε ότι κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 12 ετών, ο Μπετόβεν παρουσίασε μια σειρά εκδοχών του έργου, οι οποίες είχαν την έγκρισή του», αναφέρει η Μπεάτε Αγκέλικα Κράους.
Η Ενάτη ήταν παραγγελία της «Φιλαρμονικής Εταιρείας» του Λονδίνου. Ήταν επομένως φυσικό η πρεμιέρα να γίνει στην βρετανική πρωτεύουσα. Ωστόσο λίγους μήνες πριν, τον Φεβρουάριο του 1824, τριάντα φιλότεχνοι ζητούσαν με επιστολή από τον Μπετόβεν να παρουσιάζει τα καινούργια του έργα πρώτα στη Βιέννη. Δεν γνωρίζουμε αν ο ίδιος ο συνθέτης είχε ρόλο σε αυτή την πρωτοβουλία. Θεωρείται ωστόσο βέβαιο ότι η πρόταση έδωσε στον Μπετόβεν ένα ευπρόσδεκτο πρόσχημα για την πρεμιέρα στη Βιέννη.
Ο συνθέτης υπέφερε από σοβαρή απώλεια ακοής
Είναι λίγο πολύ γνωστό ότι στην πρεμιέρα του έργου ο 54χρονος τότε συνθέτης υπέφερε από σοβαρή απώλεια ακοής. Ήδη από νεαρή ηλικία δεν ήταν πια σε θέση να ακούει υψηλές συχνότητες. «Έπασχε επίσης από εμβοές και "ακουστική πρόσληψη", που σημαίνει ότι οι δυνατοί ήχοι γίνονταν αντιληπτοί επώδυνα παρά την απώλεια ακοής», λέει η Αγκέλικα Κράους. Παρ' όλα αυτά ο Μπετόβεν εξακολουθούσε να βρίσκεται στη σκηνή και να δίνει το ρυθμό. «Ήταν ενδεχομένως κάλλιστα σε θέση να ακούει τις χαμηλές συχνότητες, όπως τα τύμπανα και τα μπάσα», εξηγεί η γερμανίδα ειδικός.
Για τους εορτασμούς της εμβληματικής Ενάτης Συμφωνίας, το Μουσείο Μπετόβεν της Βόννης παρουσιάζει σήμερα, ανήμερα της επετείου την τελευταία ολοκληρωμένη συμφωνία του συνθέτη στο δημοτικό θέατρο του Βούπερταλ, καθώς η αίθουσα της παγκόσμιας πρεμιέρας στη Βιέννη δεν υπάρχει πια.
Συντελεστές της συναυλίας είναι η Ορχήστρα της Ακαδημίας της Βιέννης με όργανα εποχής, η χορωδία της Δυτικογερμανικής Ραδιοφωνίας WDR, καθώς και εξέχοντες σολίστ υπό τη διεύθυνση του Μάρτιν Χάζελμπεκ. Όπως και στην παγκόσμια πρεμιέρα το 1824 έτσι και σήμερα, η χορωδία, δεν θα στέκεται ως συνήθως πίσω από την ορχήστρα αλλά μπροστά, έτσι ώστε, όπως δήλωσε ο γερμανός μαέστρος στον Τύπο, η επικοινωνία με το κοινό να είναι πιο άμεση.
Τόσο η μοναδική λειτουργία Missa Solemnis, όσο και η 9η Συμφωνία του ουμανιστή συνθέτη απευθύνονται στην ιδέα της ειρήνης, η οποία είναι πιο επίκαιρη από ποτέ για τους διοργανωτές. Η συναυλία θα μεταδοθεί ζωντανά από την Deutsche Welle στο κανάλι DW Classical Music στο YouTube.
Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος