Μνήμη Ολοκαυτώματος στο Ινστιτούτο Βίζενταλ

Ακόμη και ο καγκελάριος της Αυστρίας είχε παραστεί στην τελετή για τη συμβολική θεμελίωση των νέων εγκαταστάσεων του ινστιτούτου στο κέντρο της Βιέννης το 2014. Στην ομιλία του είχε επισημάνει ότι εκτός από την ιστορική επεξεργασία του παρελθόντος είναι επίσης απαραίτητη η οικονομική και κοινωνική εξέλιξη μίας κοινωνίας, ώστε να μην βρίσκουν πρόσφορο έδαφος "οι κήρυκες του μίσους". Ο ίδιος ο Σίμον Βίζενταλ, που χαρακτηρίστηκε "φωνή συνείδησης του Ολοκαυτώματος" και είχε φυλακιστεί στο ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μάουτχαουζεν στη διάρκεια του β´παγκοσμίου πολέμου, συμμετείχε ενεργά στην προεργασία για την ίδρυση του "Ινστιτούτου για την Έρευνα του Ολοκαυτώματος", το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 2008.

Σήμερα το Ινστιτούτο ασχολείται κυρίως με την ιστορική έρευνα και τεκμηρίωση, σύμφωνα με τις κατευθύνσεις που είχε υπαγορεύσει ο Σίμον Βίζενταλ. Όπως επισημαίνει ο διευθυντής του ινστιτούτου, Μπέλα Ράσκυ, μιλώντας στην Deutsche Welle, "επιδίωξή του Βίζενταλ ήταν να τεκμηριώσει, αλλά και να διδάξει για ζητήματα αντισημιτισμού, για την ιστορία του Ολοκαυτώματος, για τα όσα προηγήθηκαν και ακολούθησαν, για άλλες γενοκτονίες, για την ιστορία του εθνικισμού και του ρατσισμού. Και όλα αυτά σε έναν ενιαίο χώρο".

Πλούσιο ιστορικό υλικό

Η σημερινή τοποθεσία του ινστιτούτου στο κέντρο της αυστριακής πρωτεύουσας έχει ιδιαίτερη συμβολική σημασία, καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στην πλατεία Μόριντς, όπου ήταν το αρχηγείο της Γκεστάπο στην περίοδο 1938-1945, αλλά και στη Συναγωγή της Βιέννης. Στο κτήριο φυλάσσονται πάνω από 11.000 τόμοι με πολύτιμο υλικό για την ιστορία του Ολοκαυτώματος. Όπως λέει ο ιστορικός Μπέλα Ράσκυ "το αρχείο αποτελείται από δύο μέρη: το πρώτο μέρος είναι το υλικό που είχε συγκεντρώσει ο Βίζενταλ από το 1946 μέχρι τον θάνατό του το 2005. Αυτήν την περίοδο το επεξεργαζόμαστε, το ψηφιοποιούμε, το αρχειοθετούμε. Το δεύτερο κομμάτι είναι τα έγγραφα της περιόδου 1938-1940, τα οποία έχουμε παραλάβει από την Ισραηλιτική Κοινότητα της Βιέννης".

Από τα τέλη της δεκαετίας του ´40 ο Σίμον Βίζενταλ αφιερώθηκε στην αναζήτηση εγκληματιών πολέμου, προωθώντας σχετικά έγγραφα στο κέντρο ερευνών Γιαντ Βασέμ του Ισραήλ. Το υλικό που κατάφερε να συγκεντρώσει οδήγησε στη σύλληψη του αρχιεγκληματία Άντολφ Άιχμαν, ο οποίος εντοπίστηκε στην Αργεντινή και απήχθη από Ισραηλινούς, για να καταδικαστεί και να εκτελεστεί στο Ισραήλ. Οι ιστορικοί συνειρμοί προκαλούν το ερώτημα, εάν το ινστιτούτο συμβάλλει στην καταδίωξη εγκληματιών πολέμου. "Σε καμία περίπτωση δεν κάνουμε κάτι τέτοιο" λέει ο Μπέλα Ράσκυ. "Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα δώσουμε κάποια πληροφορία, εάν ζητηθεί. Αλλά η ιδέα που είχε ο Σίμον Βίζενταλ στο τέλος της ζωής του ήταν η εξής: αργά ή γρήγορα πεθαίνουν όλοι, τόσο οι δράστες, όσο και τα θύματα. Και αυτό που μένει είναι το ʽμέλλον της μνήμηςʼ, όπως λέμε εμείς. Το ερώτημα είναι πώς μπορείς να διατηρήσεις την ιστορική μνήμη, ακόμη κι αν δεν λογοδοτήσουν οι δράστες, ακόμη κι αν εκλείψουν οι μαρτυρίες των θυμάτων".

Επίκαιρα διδάγματα

Η ιστορική τεκμηρίωση βρίσκεται ενώπιον νέων προκλήσεων σε μία εποχή που μπαίνει στο γερμανικό κοινοβούλιο ένα ακραίο κόμμα όπως η "Εναλλακτική για τη Γερμανία" (AfD). Ηγετικό στέλεχος του κόμματος είχε χαρακτηρίσει "μνημείο της ντροπής" το Μνημείο του Ολοκαυτώματος στο Βερολίνο. Ποιά μπορεί να είναι η επιστημονική απάντηση σε όλα αυτά; Αυτό που έχει σημασία, τονίζει ο Μπέλα Ράσκυ, είναι να παραμείνει ζωντανή η μνήμη, χωρίς ωστόσο να ευτελίζεται και να αντιμετωπίζεται ως κενή τελετουργία. "Μερικές φορές έχω την εντύπωση ότι ακούμε πάντα τα ίδια λογύδρια στις 9 Νοεμβρίου για τη Νύχτα των Κρυστάλλων ή στις 27 Ιανουαρίου για την απελευθέρωση του Άουσβιτς" λέει χαρακτηριστικά. "Πολλά λέγονται εν είδη αυτοματισμού, χωρίς να διαπερνούν τη σκέψη μας. Αποστολή μας λοιπόν είναι να ανανεώσουμε την ιστορική μνήμη, ώστε να δώσουμε ερεθίσματα και σε εκείνους που δεν γνωρίζουν ή δεν συμμετέχουν. Στην Αυστρία έχουν γίνει θετικά βήματα στην κατεύθυνση αυτή, ιδίως στα σχολεία".

Μπάρτος Ντούντεκ, Γιάννης Παπαδημητρίου