Κλεμμένοι πίνακες στους κατόχους τους

Με την υπόθεση Γκούρλιτ, του 82χρονου Γερμανού συλλέκτη από το Μόναχο, στο διαμέρισμα του οποίου ανακαλύφθηκαν περίπου 1.500 έργα ανυπολόγιστης αξίας, ήρθε και πάλι στην επιφάνεια στη Γερμανία η συζήτηση για την τύχη των κλεμμένων καλλιτεχνικών θησαυρών από τους ναζί.

Το τελευταίο διάστημα πάντως κάτι φαίνεται να αλλάζει. Υπάρχει μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση και κινητοποίηση στο θέμα. Για παράδειγμα μετά από μια διαμάχη τριών χρόνων του δημοτικού μουσείου του Ντίσελντορφ (Stadtmuseum) με τους κληρονόμους του γκαλερίστα Μαξ Στερν, το μουσείο αποφάσισε να επιστρέψει τελικά την αυτοπροσωπογραφία του Βίλχελμ φον Σάντοφ στους κληρονόμους του Στερν. Το έργο έχει αξία σήμερα 50.000 ευρώ. Το γεγονός ότι ο πίνακας ανήκε στον εβραίο έμπορο τέχνης δεν φάνηκε πάντως να απασχολεί κανέναν μέχρι σήμερα.

Δημοπρασία μέσω του οίκου Lempertz

Η ιστορία ξεκίνησε στο Ντίσελντορφ το 1934. Τότε ο Μαξ Στερν ανέλαβε την γκαλερί του πατέρα του που απευθυνόταν στα μεσαία στρώματα. Ένα χρόνο αργότερα το ναζιστικό καθεστώς τον ανάγκασε να κλείσει την γκαλερί διότι εκείνος δεν ανήκε στην «αρία» φυλή. Κατάφερε να πάρει μια μικρή παράταση και να πουλήσει όσα έργα μπορούσε για να προετοιμάσει τη φυγή του στο εξωτερικό. Οι πωλήσεις έγιναν μέσω του οίκου δημοπρασιών Lempertz το 1937.

Ο δημοσιογράφος και ειδικός Στέφαν Κόλντεχοφ γράφει πως ο οίκος δεν θεωρεί πως η δημοπρασία ήταν καταναγκαστική. Πόσα χρήματα πήρε ο Μαξ Στερν δεν είναι πάντως πλέον δυνατό να αποδειχθεί. Το σίγουρο είναι ότι βρισκόταν κάτω από μεγάλη ανάγκη ώστε να μπορέσει να φύγει στο εξωτερικό.

Ο Μαξ Στερν έδωσε τους υπόλοιπους πίνακες σε μια μεταφορική εταιρεία. Οι πίνακες αργότερα κατασχέθηκαν από τη Γκεστάπο.

Κίνηση καλής θέλησης…

Ο γκαλερίστας μέσω Παρισιού και Λονδίνου κατέφερε να πάει στον Καναδά και να σωθεί από το Ολοκαύτωμα. Στο Μόντρεαλ ανέλαβε την Dominion Gallery of Fine Arts και προσπάθησε να ξαναβρεί τη συλλογή του από το Ντίσελντορφ. Ο Χένρικ Χανστάιν, εγγονός του Λέμπερτζ τονίζει ότι ο γκαλερίστας ουδέποτε ζήτησε πίσω έργα από τον οίκο δημοπρασιών. Αντίθετα ο ειδικός Βίλι Κόρτε, ο οποίος ερευνά την προέλευση έργων τέχνης, θεωρεί πως το έργο ανήκει νόμιμα στους κληρονόμους. Ο Χανστάιν αντιτείνει πως ο Μαξ Στερν «πήρε όλο το ποσό που δικαιούνταν από την δημοπρασία καθώς και μια αποζημίωση μετά από τον πόλεμο».

Ο Βίλι Κόρτε από την πλευρά του, ερευνώντας, λέει ότι δεν καταγράφεται πουθενά επίσημα ότι το έργο κατέληξε από τον οίκο δημοπρασιών στο δημοτικό μουσείο του Ντίσελντορφ. Το μουσείο πάντως παρά τις αρχικές αντιρρήσεις του σε μια χειρονομία καλής θέλησης επέστρεψε χθες τον πίνακα στους κληρονόμους.

Annika Zeitler / Μαρία Ρηγούτσου

Υπεύθ. σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη