«Κατασχέσεις χωρίς σύνορα» στην ΕΕ

Σκοπός της νέας νομοθεσίας, για την οποία υπάρχει ήδη συγκατάθεση του Συμβουλίου, είναι να πατάξει το οργανωμένο έγκλημα, περιορίζοντας τις διασυνοριακές οδούς απόκρυψης των κερδών του. Tα παράνομα έσοδα από δραστηριότητες όπως η διακίνηση ναρκωτικών, το εμπόριο όπλων και η εμπορία ανθρώπων φτάνουν διεθνώς τα τρία τρισεκατομμύρια δολάρια, εκ των οποίων δεν δημεύεται σήμερα ούτε καν το 1%. Στο στόχαστρο της ΕΕ μπαίνουν και τα έσοδα από παιδική πορνογραφία, συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση, δωροδοκία δημοσίων λειτουργών και εν γένει όλα τα αδικήματα, για τα οποία ο Ποινικός Κώδικας προβλέπεται ποινή φυλάκισης τουλάχιστον τεσσάρων ετών.

Από το 2005 τα κράτη-μέλη προσπαθούν να βρουν κοινό παρονομαστή στο θέμα αυτό, αλλά είναι η πρώτη φορά που η διαπραγμάτευση καταλήγει σε απτά αποτελέσματα, τονίζει η εισηγήτρια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και πρώην υπουργός Δικαιοσύνης της Ρουμανίας Μόνικα Μακοβέι. «Καθιερώνονται κοινοί κανόνες για τη δήμευση περιουσιακών στοιχείων σε περίπτωση που έχουμε τελική καταδίκη, αλλά και στην περίπτωση που δεν έχουμε τελική καταδίκη, εφόσον ο κατηγορούμενος αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας ή δεν παρίσταται στη δίκη ή έχει διαφύγει στο εξωτερικό. Ένα άλλο νέο στοιχείο είναι η αποκαλούμενη ̔εκτεταμένη δήμευση᾽: για παράδειγμα, εάν κάποιος έχει καταδικαστεί για διακίνηση ναρκωτικών, εξετάζεται η συνολική περιουσιακή του κατάσταση και αν δεν μπορεί να αποδείξει ότι αυτή προέρχεται από νόμιμες δραστηριότητες, τότε και πάλι γίνεται δήμευση» λέει η Μόνικα Μακοβέι στην Deutsche Welle.

Δημεύσεις «εις βάρος τρίτων»

Επιπλέον για πρώτη φορά επιτρέπεται η δήμευση περιουσιακών στοιχείων «εις βάρος τρίτων», εφόσον θεμελιώνεται και δεν αντικρούεται πειστικά η υποψία ότι βρίσκονται εκεί για λόγους συγκάλυψης. Με απλά λόγια: εάν ο κατηγορούμενος έχει στείλει χρήματα στον αδελφό του ή σε φίλους του μόνο και μόνο για να αποκρύψει τα δικά του παράνομα έσοδα, ακόμα και αυτά τα χρήματα μπορεί να κατασχεθούν.

Για όλα αυτά δεν έλειψε και ο αντίλογος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο- για παράδειγμα από τον Βρετανό ευρωβουλευτή των ευρω-σκεπτικιστών Τζέραρντ Μπάτεν: «Αυτή η έκθεση μας ζητεί να επιτρέψουμε στις εισαγγελικές αρχές να προχωρούν σε κατάσχεση περιουσιασκών στοιχείων, χωρίς να έχει προηγηθεί καταδίκη. Αλλά τι γίνεται με τη βασική αρχή ότι κανείς δεν θεωρείται ένοχος, μέχρι να αποδειχθεί η ενοχή του; Από το 1689 στη Βρετανία η Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (Bill of Rights) προβλέπει ότι η επιβολή ποινικών κυρώσεων πριν από την καταδίκη είναι νομικά άκυρη. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να γίνει δήμευση περιουσιακών στοιχείων, λόγω του απλού ισχυρισμού ότι υπάρχει εγκληματική δραστηριότητα».

Η συντριπτική πλειοψηφία των ευρωβουλευτών δεν ακολουθεί αυτήν τη λογική. Η έκθεση της Μόνικα Μακοβέι εγκρίθηκε με εντυπωσιακή πλειοψηφία: 631 ψήφοι υπέρ, μόλις 19 κατά και 25 αποχές. Η ίδια η εισηγήτρια δηλώνει ότι η αντιστροφή του βάρους της απόδειξης είναι η μόνη ρεαλιστική λύση για τις διωκτικές αρχές. «Ας είμαστε ρεαλιστές. Στο ποινικό δίκαιο οι διωκτικές αρχές δεν μπορούν να αποδείξουν τα πάντα. Συνήθως μία εγκληματική οργάνωση έχει πίσω της δέκα, είκοσι χρόνια δραστηριότητας. Όταν λοιπόν συλλαμβάνεσαι για ένα συγκεκριμένο ποινικό αδίκημα, ο δικαστής θα εξετάσει τη συνολική σου περιουσιακή κατάσταση και αν δεν μπορείς να αποδείξεις τη νόμιμη προέλευσή της τότε ναι, η δήμευση μπορεί να είναι δικαιολογημένη. ‘Αλλωστε, στη διεθνή σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά της διαφθοράς υπάρχει ήδη παρόμοια πρόβλεψη για το αδίκημα της δωροδοκίας δημοσίων λειτουργών».

Τα νομικά κενά της νέας οδηγίας

Δεν λείπει βέβαια και η κριτική από την άλλη πλευρά: ότι σε κάποια σημεία η νέα νομοθεσία δεν είναι τόσο αυστηρή όσο θα έπρεπε, ώστε για να ξεπεραστούν νομικά κενά και «γκρίζες ζώνες». Εντυπωσιακό είναι το παράδειγμα που ανέφερε η Ιταλίδα ευρωβουλευτής των σοσιαλδημοκρατών Ρίτα Μπορσελίνο, μιλώντας στους δημοσιογράφους στο Στρασβούργο: «Εάν ο κατηγορούμενος φύγει από τη ζωή, τότε προκύπτει ένα νομικό κενό: η περιουσία του θεωρείται μεν παράνομη, αλλά αποδίδεται νομίμως στους κληρονόμους, δηλαδή νομιμοποιείται τελικά. Είναι παράλογο αυτό, θέλαμε να το αλλάξουμε, αλλά το Συμβούλιο παραμένει αντίθετο, ορισμένα κράτη-μέλη δεν κάνουν ούτε βήμα πίσω. Αν σκεφτείτε με ποιόν τρόπο δρα το οργανωμένο έγκλημα, θα αντιληφθείτε ότι έτσι ανοίγει ένα παράθυρο για να ξεπλυθούν ολόκληρες περιουσίες. Αυτοί οι άνθρωποι δεν θα δίσταζαν ούτε να σκοτώσουν, για να νομιμοποιήσουν τα παράνομα έσοδα».

Σε κάθε περίπτωση η μεγάλη πλειοψηφία των ευρωβουλευτών θεωρεί ότι η νέα οδηγία είναι ένα πρώτο- και μεγάλο- βήμα μπροστά, που «λύνει τα χέρια» των διωκτικών αρχών για να αναζητήσουν μεγάλα ποσά παράνομων εσόδων που σήμερα παραμένουν καλά κρυμμένα. Τα κράτη-μέλη έχουν 30 μήνες για να ενσωματώσουν τη νέα νομοθεσία στο εθνικό τους δίκαιο.

Γιάννης Παπαδημητρίου, Στρασβούργο

Υπεύθ. Σύνταξης: Δήμητρα Κυρανούδη