"Ημέρα Απελευθέρωσης" και αργία η 8η Μαΐου;

Ήταν η μέρα που σίγησαν τα όπλα: με την "άνευ όρων συνθηκολόγηση" της γερμανικής Βέρμαχτ στις 8 Μαΐου 1945 ο πόλεμος στην Ευρώπη έλαβε τέλος. Λίγες μέρες πριν ο Χίτλερ είχε αυτοκτονήσει. 60 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στον ανελέητο πόλεμο, περισσότεροι από έξι εκατομμύρια Εβραίοι εξοντώθηκαν, μεγάλα τμήματα της ευρωπαϊκής ηπείρου ισοπεδώθηκαν. Για όσους κατάφεραν να επιβιώσουν από το μέτωπο, τις φυλακές, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, η 8η Μαΐου ήταν μία ημέρα απελευθέρωσης.

Όχι όμως για όλους. Περίπου 14 εκατομμύρια Γερμανοί από τις γειτονικές χώρες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, παίρνοντας τον δρόμο της προσφυγιάς. Στρατιώτες της Βέρμαχτ παρέμειναν αιχμάλωτοι ή εγκλωβισμένοι στο ανατολικό μέτωπο και δεν γύρισαν ποτέ στα σπίτια τους. Όσο για τους Γερμανούς στη σοβιετική ζώνη κατοχής, θα περίμεναν άλλα 40 χρόνια για να βιώσουν το τέλος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Γερμανίας και την κοινοβουλευτική δημοκρατία. Για όλους αυτούς, υποστηρίζει ο Γερμανός νομικός και φιλόσοφος Κρίστιαν Χίλγκρουμπερ, η 8η Μαΐου είχε μάλλον "διφορούμενο χαρακτήρα". Η επίσημη ανακήρυξή της σε "Ημέρα της Απελευθέρωσης", υποστηρίζει ο ίδιος, "θα ήταν σαν να αλλοιώνει, με τρόπο αυθαίρετο, τη νοηματοδότηση της ημέρας".

"Η αρχή του πολέμου ήταν η αιτία της δυστυχίας"

Ήδη από το 1985 ο πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Ρίχαρντ φον Βάιτσεκερ, στην περίφημη ομιλία του για τα 40 χρόνια από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, είχε επισημάνει τον διφορούμενο χαρακτήρα της 8ης Μαΐου, για να προειδοποιήσει ωστόσο ότι "δεν επιτρέπεται να θεωρήσουμε το τέλος του πολέμου ως την αιτία για την προσφυγιά, την εκδίωξη, την ανελευθερία. Η πραγματική αιτία ήταν η έναρξη του πολέμου και η απαρχή ενός αυταρχισμού που οδήγησε στον πόλεμο". Ήδη εκείνη την εποχή ο Ρίχαρντ φον Βάιτσεκερ μίλησε για μία "Ημέρα Απελευθέρωσης". Ήταν μία ασυνήθιστη διατύπωση που προκάλεσε αίσθηση. Στις 8 Μαΐου του 1949, όταν ο βουλευτής και μελλοντικός πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Τέοντορ Χόις εξήγγειλε το πρώτο μεταπολεμικό Σύνταγμα με τη χαρακτηριστική ονομασία "Θεμελιώδης Νόμος" (Grundgesetz), ανέφερε ότι πριν από ακριβώς τέσσερα χρόνια οι Γερμανοί είχαν "λυτρωθεί και καταστραφεί ταυτόχρονα". Δεκαετίες ολόκληρες μετά το τέλος του πολέμου στην Ομοσπονδιακή Γερμανία επικρατούσε η αίσθηση της ήττας, όχι της απελευθέρωσης. Αντιθέτως, στην Ανατολική Γερμανία η "Απελευθέρωση" αποτελούσε δόγμα του κράτους, που όμως είχε επιβληθεί εκ των άνω. Αλλά και οι παραινέσεις του Ρίχαρντ φον Βάιτσεκερ εν έτει 1985 δεν έβρισκαν πάντα γόνιμο έδαφος. Ο τότε πρωθυπουργός της Βαυαρίας και επικεφαλής των Βαυαρών Χριστιανοκοινωνιστών (CSU) Φραντς Γιόζεφ Στράους εξέφραζε την αγανάκτησή του για το "διαρκές αυτομαστίγωμα λόγω του παρελθόντος". Με τα σημερινά δεδομένα αυτή η διαμαρτυρία θυμίζει την απαίτηση του Μπγιόρν Χέκε, ηγετικού στελέχους του ξενοφοβικού κόμματος AfD, για "στροφή 180 μοιρών στην ιστορική μνήμη".

Αλλά τι συμβαίνει σήμερα; Έχει εμπεδωθεί η 8η Μαΐου ως "Ημέρα Απελευθέρωσης"; Ο νομικός και φιλόσοφος Κρίστιαν Χίλγκρουμπερ θεωρεί ότι αυτό ισχύει "για τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων στη Γερμανία", αλλά "χωρίς να έχει προηγηθεί μία διαδικασία περισυλλογής ή- στις νεότερες γενιές- χωρίς αυτό να εδράζεται σε προσωπική εμπειρία". Σε δύο ανατολικογερμανικά κρατίδια, το Μεκλεμβούργο-Πομερανία και το Βρανδεμβούργο, η 8η Μαΐου έχει ήδη καθιερωθεί ως Ημέρα Μνήμης, όχι όμως και ως επίσημη αργία. Για πρώτη φορά το κρατίδιο του Βερολίνου αναμένεται να καθιερώσει φέτος την ημέρα αυτή ως αργία. Σε ανοιχτή επιστολή προς τον πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγερ, την καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ και μέλη του Γερμανικού Κοινοβουλίου η Εσθήρ Μπεχαράνο, επιζώσα του Ολοκαυτώματος, είχε ζητήσει να καθιερωθεί η 8η Μαΐου ως επίσημη αργία. Μία τέτοια απόφαση, επισημαίνει, "θα βοηθούσε να κατανοήσουμε οριστικά ότι η 8η Μαΐου 1945 ήταν η ημέρα της απελευθέρωσης, της συντριβής του ναζιστικού καθεστώτος". 

Επιφυλάξεις από ιστορικούς

Την πρόταση της Εσθήρ Μπεχαράνο επικροτούν οι Πράσινοι και το Κόμμα της Αριστεράς (Die Linke). O Μίχαελ Τόιρερ, στέλεχος των Φιλελευθέρων, προτείνει μία πανευρωπαϊκή "Ημέρα Απελευθέρωσης". Πολιτικοί πρώτης γραμμής δεν έχουν εκφράσει ρητές αντιρρήσεις, αλλά ούτε και οι πολιτικοί του Χριστιανοδημοκρατικού Κόμματος (CDU) της Άνγκελα Μέρκελ έχουν εκφράσει ρητή επιδοκιμασία. Από την πλευρά του ο Κρίστιαν Χίλγκρουμπερ θεωρεί ότι, από τη στιγμή που η Εσθήρ Μπεχαράνο θέλει πρωτίστως να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για την εξόντωση των Εβραίων, πιο ενδεδειγμένη για επίσημη αργία θα ήταν η 27η Ιανουαρίου, ημέρα της απελευθέρωσης του Άουσβιτς.

Κατά τα άλλα, ο Χίλγκρουμπερ υποστηρίζει ότι το κράτος θα έπρεπε "να αντισταθεί στον πειρασμό να επιβάλει μία ενσυναίσθηση εκ των άνω" και συμπληρώνει μάλιστα ότι "μία επίσημη ερμηνεία της ιστορίας δεν μπορεί παρά να είναι μία προτεινόμενη ερμηνεία, την οποία ο καθένας έχει το δικαίωμα να ασπάζεται ή και όχι". Σε παρεμφερές μήκος κύματος ο Νόρμπερτ Φράι, ιστορικός από την Ιένα της ανατολικής Γερμανίας, είχε επισημάνει παλαιότερα, στις εκδηλώσεις για τα 70 χρόνια από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, ότι καλό είναι "να μην εντυπώνουμε σε νομικά κείμενα την περισυλλογή μας για την ιστορία, η οποία θα πρέπει και οφείλει να προέρχεται από την ίδια την κοινωνία".

Κρίστοφ Χάσελμπαχ

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου