Η Τουρκία θέλει να σπάσει την (αυτο)απομόνωσή της

Τόσο ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου, όσο και ο Γερμανός ομόλογός του Χάικο Μάας έδειξαν την ικανοποίησή τους μετά τη συνάντηση της περασμένης Δευτέρας στην Άγκυρα. Έκαναν λόγο για „θετική ατμόσφαιρα” στις συνομιλίες τους. Στο επίκεντρο ήταν η διένεξη για τα αποθέματα φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο και οι εντάσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο. Στην αλλαγή κλίματος θα πρέπει να συνέβαλε εκτός από την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση της τουρκικής οικονομίας και η αλλαγή εξουσίας στην Ουάσιγκτον. Αυτή την άποψη πρεσβεύει η Άσλι Αξόι, νούμερο δύο του Κέντρου Εφαρμοσμένων Τουρκικών Σπουδών CATS στο Ίδρυμα Επιστήμη και Πολιτική με έδρα το Βερολίνο. “Η νέα διοίκηση Μπάιντεν θα συνεργαστεί και πάλι πιο στενά με την ΕΕ και ο Ερντογάν θέλει να βρίσκεται στη σωστή πλευρά σε αυτή την επαναπροσέγγιση” δηλώνει στη DW.

Υπάρχει ελπίδα συμφιλίωσης;

Αυτή η ιδέα θα πρέπει να ώθησε την κυβέρνηση στην Άγκυρα να αναθεωρήσει την μέχρι τώρα πολιτική της γραμμή στην Εγγύς Ανατολή. “Εκτός αυτού η Τουρκία βρίσκεται πιο απομονωμένη από ποτέ σε μεγάλα τμήματα της Εγγύς Ανατολής” επισημαίνει η Αξόι έχοντας κατά νου τις διενέξεις στην ανατολική Μεσόγειο, τον νότιο Καύκασο, τη Συρία και τη Λιβύη. “Η Τουρκία χρειάζεται και πάλι συμμάχους για να διατηρήσει αυτό που ο Ερντογάν εμφάνισε στον τουρκικό πληθυσμό ως γεωστρατηγικές και οικονομικές επιτυχίες. Άρα σε αυτή την μεταστροφή της τουρκικής πολιτικής παίζουν ρόλο και εσωτερικοπολιτικοί παράγοντες”. Μέσα από την τουρκική οπτική γωνία στην αραβική χερσόνησο έχουν επισυμβεί σημαντικές αλλαγές. Αρχές Ιανουαρίου το Κατάρ, στενός εταίρος της Τουρκίας στην περιοχή, έτεινε και πάλι χείρα συμφιλίωσης στην Σαουδική Αραβία και τους δικούς της εταίρους, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν και την Αίγυπτο. Προηγήθηκε διάστημα τρεισήμισι χρόνων μποϊκοτάζ του Κατάρ από τη Σαουδική Αραβία και τους εταίρους της. Για την Τουρκία, που στήριξε το Κατάρ στο εμπάργκο δίνοντας τρόφιμα, αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να επαναξιολογήσει τις σχέσεις της με τις δύο πλευρές. Κι αυτό κρύβει ευκαιρίες αλλά και κινδύνους.

Σε γενικές γραμμές πάντως η κυβέρνηση στην Άγκυρα χαιρέτισε το κλίμα συμφιλίωσης στον Περσικό. “Διότι μέσω αυτού η Τουρκία προσβλέπει σε διπλωματικά πλεονεκτήματα, όπως επίσης και οι χώρες του Κόλπου” υποστηρίζει η Αξόι. “Η προσέγγιση ανάμεσα στο Κατάρ και τη Σουηδική Αραβία μπορεί να συμβάλει στη δρομολόγηση καλύτερων πολιτικών σχέσεων ανάμεσα στην Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, πιθανόν και την Αίγυπτο με αποτέλεσμα να ξεπεράσει την απομόνωσή της. Το Κατάρ θα μπορούσε να διαδραματίσει διαμεσολαβητικό ρόλο. Στην πραγματικότητα το Κατάρ ήδη άφησε να εννοηθεί ότι θα ήταν πρόθυμη για κάτι τέτοιο. “Κι όταν οι δύο χώρες διαπιστώνουν ότι το Κατάρ μπορεί να παίξει ρόλο διαμεσολαβητή, τότε αυτό είναι εφικτό” διαπίστωσε τον περασμένο Ιανουάριο η Ειδική Εντεταλμένη του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ στο περιθώριο διεθνούς συνάντησης στη Ντόχα. Βέβαια για να επιτευχθεί βιώσιμη προσέγγιση ανάμεσα στην Τουρκία και τις χώρες του Περσικού χρειάζεται να γίνουν τεράστιοι συμβιβασμοί. Η Τουρκία είναι ακόμη θυμωμένη για τη δολοφονία του δημοσιογράφου Τζαμάλ Κασόγκι στο προξενείο της Σ. Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο του 2018. Από την άλλη πλευρά η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της έχουν δυσαρεστηθεί για τις στενές σχέσεις της Τουρκίας και του Κατάρ με τους Αδελφούς Μουσουλμάνους, τους οποίους θεωρούν τρομοκρατική οργάνωση. Είναι ο λόγος που η Σαουδική Αραβία διεξάγει ένα ακήρυχτο οικονομικό μποϋκοτάζ, που η χειμασμένη οικονομικά Τουρκία θέλει να εμποδίσει.

Αβεβαιότητες με Λιβύη, νέοι τόνοι με το Ισραήλ

Οι δύο πλευρές θα πρέπει να κινηθούν και σε σχέση με μιαν άλλη χώρα που σπαράσσεται από εμφύλιο πόλεμο, τη Λιβύη. Η Τουρκία υποστηρίζει την κυβέρνηση εθνικής ενότητας υπό τον αλ Σάρατζ. Η κυβέρνησή του διατηρεί σχέσεις εξάρτησης από ισλαμιστικούς παράγοντες, μεταξύ αυτών και οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι. Γι αυτόν τον λόγο η Σαουδική Αραβία και οι σύμμαχοί της έχουν ταχθεί στο πλευρό του στρατάρχη Χαλίφα Χαφτάρ, του οποίου ο Εθνικός Λιβυκός Στρατός ελέγχει την ανατολική Λιβύη. Σε περίπτωση που Τουρκία και Σαουδική Αραβία κινηθούν η μια προς την κατεύθυνση της άλλης, θα συμπέσει με περίοδο μεγάλης αβεβαιότητας στην εξωτερική πολιτική. Διότι ακόμη δεν έχει διαφανεί η νέα πορεία που θα χαράξει η κυβέρνηση Μπάιντεν απέναντι στην Σαουδική Αραβία. Στον προεκλογικό αγώνα ο νέος Αμερικανός πρόεδρος εμφανίστηκε ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στο Ριάντ. Παραμένει λοιπόν ανοιχτό πώς θα εξελιχθούν οι σχέσεις ανάμεσα στις δύο χώρες. Υπάρχει και το Ισραήλ, με το οποίο η Τουρκία μετά από χρόνια τεταμένων σχέσεων, επιδιώκει τη δημιουργία σχέσεων αναβαθμισμένης προσέγγισης. Τα τελευταία χρόνια ο Ερντογάν επανειλημμένα εκδήλωσε την αποστασιοποίησή του από την χώρα. Όταν τον Δεκέμβριο του 2017 ο πρόεδρος Τραμπ αναγνώρισε την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ, αντέδρασε με οξύτητα. “Θα κινητοποιήσουμε όλον τον ισλαμικό κόσμο” προειδοποίησε ο Τούρκος πρόεδρος σε έκτακτη συνάντηση κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας στην Κωνσταντινούπολη.

Αντιδρώντας στις πολύνεκρες συγκρούσεις του ισραηλινού στρατού με παλαιστίνιους διαδηλωτές η Τουρκία απέλασε τον πρέσβη του Ισραήλ από τη χώρα. Ως αντίποινα το Ισραήλ κάλεσε τον Τούρκο επιτετραμμένο στην Άγκυρα να εγκαταλείψει κι αυτός τη χώρα. Και όταν με τον ερχομό του καλοκαιριού φάνηκαν τα πρώτα μηνύματα ομολοποίησης των σχέσεων του Ισραήλ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, ο Ερντογάν απείλησε με διακοπή των σχέσεών του με την τελευταία. Οι τόνοι έπεσαν στη συνέχεια, όταν το Μαρόκο μέσα Δεκεμβρίου δήλωσε ότι θέλει να αναγνωρίσει το Ισραήλ. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Τσαβούσογλου αρκέστηκε να παρατηρήσει, να μην γίνει αυτή η αναγνώριση σε βάρος των Παλαιστινίων. Προς το παρόν το Ισραήλ αντιδρά συγκρατημένα στις τουρκικές προθέσεις προσέγγισης. Υπάρχει μεν μια καταρχήν διάθεση για ευθυγράμμιση των διμερών σχέσεων” παραδέχεται ο πολιτικός επιστήμων Χάι Έιταν Κοέν Γιάναρτσακ από το Ινστιτούτο Στρατηγικής και Ασφάλειας, “αλλά υπό τρεις όρους: Η Τουρκία θέλει την επιστροφή του πρέσβη της στη χώρα, το Ισραήλ πάλι ζητά από τους Τούρκους να μην στηρίζουν την Χαμάς και να σταματήσει ο Ερντογάν να κάνει εχθρικές δηλώσεις κατά του Ισραήλ”.

Κέρστιν Κνιπ

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου