Η ρωσική πρωτοπορία στο Παρίσι

Η Οκτωβριανή Επανάσταση άλλαξε εκ θεμελίων τη σύγχρονη Ρωσία και υπήρξε καταλύτης πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών εξελίξεων παγκοσμίως. Επέδρασε όμως καθοριστικά και στην εξέλιξη της σύγχρονης τέχνης. Η ανανέωση που επέφερε στον τομέα των τεχνών οδήγησε στην εμφάνιση νέων σχολών και καλλιτεχνικών ρευμάτων, όπως του σουπρεματισμού ή του κονστρουκτιβισμού.

Ένας από τους βασικούς εκπροσώπους της ρωσικής πρωτοπορίας ήταν ο Μαρκ Σαγκάλ. Γεννημένος στο Πέτρογκραντ (τη σημερινή Αγία Πετρούπολη) ο εβραϊκής καταγωγής Σαγκάλ επηρεάστηκε έντονα από το κίνημα των Μπολσεβίκων. Ένας νέος νόμος που απαγόρευε τις διακρίσεις λόγω θρησκείας ή εθνικότητας αλλά και η διάχυτη αίσθηση ελευθερίας τα πρώτα χρόνια της ρωσικής επανάστασης τον οδήγησαν στην πιο δημιουργική φάση της καλλιτεχνικής του πορείας. Το έργο του «Πάνω από την πόλη» (1918) αποτυπώνει μάλιστα στον καμβά τον ίδιο με τη σύζυγό του Μπέλα να πετούν ελεύθεροι πάνω από τα σύννεφα. 

Το 1918 ο Σαγκάλ διορίστηκε Επίτροπος Καλών Τεχνών στην περιοχή του Βιτέμπσκ (στη σημερινή Λευκορωσία), μια θέση που του επέτρεψε να ανελιχθεί γρήγορα ακαδημαϊκά. Ο Σαγκάλ από τη θέση αυτή προσπάθησε να στηρίξει νέους κυρίως καλλιτέχνες, πολλοί εκ των οποίων είχαν εβραϊκή καταγωγή. Με απόφαση του Σαγκάλ ιδρύθηκε επίσης η Ελεύθερη Σχολή Καλών Τεχνών, που εξελίχθηκε σε σημαντικό καλλιτεχνικό κέντρο της εποχής, παρά το ότι απείχε πολύ από τις μεγάλες ρωσικές πόλεις.

Η Σχολή Καλών Τεχνών του Βιτέμπσκ στο Πομπιντού

Η Σχολή Καλών Τεχνών του Βιτέμπσκ άρχισε να λειτουργεί επίσημα τον Ιανουάριο του 1919. Ο Σαγκάλ ανέθεσε σε άλλους διάσημους εκπροσώπους της ρωσικής αβάν-γκαρντ, όπως ο Ελ Λισίτσκι και ο Καζιμίρ Μάλεβιτς, την οργάνωση μαθημάτων και εργαστηρίων ζωγραφικής, γραφιστικής, χαρακτικής και αρχιτεκτονικής. Στη Σχολή του Βιτέμπσκ, το καλλιτεχνικό ρεύμα του χρησιμοποιεί αφηρημένες γεωμετρικές φόρμες και τολμηρά χρώματα. Σύντομα ο σουπρεματισμός επέδρασε σαν «θύελλα» στον κόσμο της σύγχρονης τέχνης, ενώ ο Μάλεβιτς απέκτησε αμέσως πιστούς  μαθητές και φανατικούς οπαδούς του νέου εικαστικού ρεύματος.

Η μεγάλη όμως επιρροή του Μάλεβιτς στους νέους καλλιτέχνες είχε ως αποτέλεσμα να αδειάσουν απότομα τα εργαστήρια που επέβλεπε ο Σαγκάλ. Ο τελευταίος αποφάσισε έτσι το 1920 να εγκαταλείψει το Βιτέμπσκ και να δουλέψει για το Εβραϊκό Θέατρο της Μόσχας. Η αντιπάθειά του για τον Μάλεβιτς δεν ήταν κρυφή, ενώ σύμφωνα με τους επιμελητές της έκθεσης στο Κέντρο Πομπιντού, ο Σαγκάλ είχε φτάσει να πιστεύει ότι ο Σαγκάλ είχε οργανώσει ένα σχέδιο εναντίον του.

Η Σχολή του Βιτέμπσκ παρέμεινε μια μοναδική εστία καλλιτεχνικής πρωτοπορίας ως το 1922. Μέχρι το τέλος η ομάδα σουπρεματιστών «UNOWIS» υπό τον Καζιμίρ Μάλεβιτς μεγαλούργησε. Αυτή την περίοδο και μέχρι τις 16 Ιουλίου το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Ζωρζ Πομπιντού στο Παρίσι παρουσιάζει 250 έργα και ντουκουμένα από τη δυναμική εκείνη περίοδο της ρωσικής σύγχρονης τέχνης. Τα έργα προέρχονται από διάφορα μουσεία και συλλογές στη Μόσχα, την Αγία Πετρούπολη, το Μινσκ, τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

Σάρα Χούτσαλ / Δήμητρα Κυρανούδη