Η μέρα που θα σκότωναν τον Χίτλερ

20 Ιουλίου 1944, ώρα 12.42. Έκρηξη στο καταφύγιο του Χίτλερ στην ανατολική Πρωσία. Τη βόμβα είχε τοποθετήσει ο Κλάους φον Στάουφενμπεργκ, επικεφαλής του γενικού στρατηγείου των δυνάμεων εσωτερικού της Βέρμαχτ. Αρχικά ο φον Στάουφενμπεργκ ήταν ένθερμος οπαδός του εθνικοσοσιαλισμού, αλλά στα τελευταία χρόνια του πολέμου δεν έβλεπε πλέον άλλη διέξοδο. "Δεν έχουμε άλλη εναλλακτική λύση από το να σκοτώσουμε τον Χίτλερ", έλεγε σε στενούς συνεργάτες του. Ο ίδιος δεν θα αναλάμβανε μόνο τον ρόλο του εκτελεστή, αλλά θα εκπονούσε ολόκληρο σχέδιο ανατροπής του Χίτλερ, στο οποίο συμμετείχαν συντηρητικοί κύκλοι και πιο συγκεκριμένα αξιωματικοί, διπλωμάτες και υψηλόβαθμα στελέχη του κρατικού μηχανισμού.

Στις Ιουλίου 1944 ο συνταγματάρχης αφήνει έναν χαρτοφύλακα με τη βόμβα έτοιμη να εκραγεί σε αίθουσα συσκέψεων, κάτω από το τραπέζι, στο καταφύγιο του Χίτλερ. Είχε εισέλθει χωρίς έλεγχο ως μέλος επίλεκτης ομάδας που συνόδευε τον ανώτατο διοικητή της Βέρμαχτ, στρατάρχη Κάιτελ. Στη συνέχεια αναχωρεί με αεροπλάνο για το Βερολίνο, όπου βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη η "επιχείρηση Βαλκυρία". Αρχικά επρόκειτο για σχέδιο αντίδρασης σε περίπτωση αποσταθεροποίησης του ναζιστικού καθεστώτος, αλλά οι "συνομώτες" υπό τον συνταγματάρχη φον Στάουφενμπεργκ το είχαν τροποποιήσει, με στόχο να ανατρέψουν εκείνοι τον Χίτλερ.

Αστοχίες, καθυστερήσεις, δισταγμοί αξιωματικών

Η έκρηξη γίνεται την προβλεπόμενη ώρα. Ο φον Στάουφενμπεργκ πιστεύει ότι ο Χίτλερ είναι νεκρός. Αλλά ο Χίτλερ επέζησε, έστω και τραυματίας. Η βαριά επιφάνεια του τραπεζιού από ξύλο βελανιδιάς ανακόπτει το ωστικό κύμα. Αλλά και τα διάπλατα ανοιχτά- λόγω ζέστης- παράθυρα μειώνουν την ένταση της έκρηξης. Παρ' ότι ο Χίτλερ παραμένει εν ζωή, η "επιχείρηση Βαλκυρία" θα μπορούσε να στεφθεί με επιτυχία, εάν όλοι οι μυημένοι στο συνομωτικό σχέδιο το ακολουθούσαν με συνέπεια μέχρι τέλους. Αλλά υπήρξαν λάθη, καθυστερήσεις, ενδοιασμοί. Επιπλέον, κάποιοι δεν άντεξαν τον φόβο να γίνουν αντιληπτοί και τελικά είτε παρέμειναν απαθείς, είτε άλλαξαν στρατόπεδο την τελευταία στιγμή. Το βράδυ της 20ής Ιουλίου ήταν πλέον ξεκάθαρο ότι η απόπειρα ανατροπής απέτυχε.

Ο ίδιος ο Χίτλερ, σε ραδιοφωνικό διάγγελμά του, ισχυρίζεται ότι ήταν "γραφτό" να σωθεί. Οι πρώτοι συνομώτες, μεταξύ αυτών και ο φον Στάουφενμπεργκ, συλλαμβάνονται και εκτελούνται το ίδιο βράδυ. Θα ακολουθήσουν και άλλες εκτελέσεις. Για τον ιστορικό Βόλφγκανγκ Μπεντς ο κύριος λόγος αποτυχίας του σχεδίου ήταν ότι "δεν συμμετείχε κανένας από τους κορυφαίους επικεφαλής του στρατεύματος, όπως ο στρατάρχης Ρόμελ για παράδειγμα". Παρ' όλα αυτά η απόπειρα δολοφονίας του Χίτλερ από τον φον Στάουφενμπεργκ έμεινε στην ιστορία και είχε μία ιδιαίτερη συμβολική σημασία- όπως συμβολική σημασία είχαν η επίσης αποτυχημένη απόπειρα του ξυλουργού Γκέοργκ Έλζερ να σκοτώσει τον Χίτλερ με αυτοσχέδια βόμβα το 1939 ή ακόμη οι αντιναζιστικές προκηρύξεις της πανεπιστημιακής ομάδας Λευκό Ρόδο στο Μόναχο. Μία "καθυστερημένη, για να μην πούμε υπερβολικά καθυστερημένη αντίσταση των συντηρητικών ελίτ" βλέπει ο ιστορικός Βόλφγκανγκ Μπεντς.

Τα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια

Πολύ αργότερα οι συνωμότες αναγνωρίστηκαν ως ήρωες. Στη Γερμανία υπάρχουν σήμερα δρόμοι, σχολεία και στρατόπεδα που φέρουν τα ονόματά τους. Κάθε χρόνο στις 20 Ιουλίου δημόσια κτίρια σημαιοστολίζονται, ενώ και ο γερμανικός στρατός τιμά την μνήμη του αξιωματικού φον Στάουφενμπεργκ και των συνοδοιπόρων του. Κι όμως, για πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο οι πρωταγωνιστές της "επιχείρησης Βαλκυρία" θεωρούνταν προδότες και αρχικά το κράτος είχε αρνηθεί να χορηγήσει σύνταξη στη χήρα του συνταγματάρχη φον Στάουφενμπεργκ.

Δεν λείπει όμως και η κριτική από την άλλη πλευρά. Ο Τόμας Κάρλαουφ, βιογράφος του φον Στάουφενμπεργκ, υπενθυμίζει ότι η συνομωσία εκδηλώθηκε το καλοκαίρι του 1944, λίγο μετά την απόβαση των συμμάχων στη Νορμανδία και τη διαφαινόμενη πλέον έκβαση του πολέμου. Ο ίδιος ο φον Στάουφενμπεργκ, λέει ο Κάρλαουφ, εν έτει 1940 ενθουσιαζόταν για τις στρατιωτικές νίκες επί της Γαλλίας και της Πολωνίας, αδιαφορούσε πλήρως για το Ολοκαύτωμα και με την απόπειρα πραξικοπήματος ήθελε "να διασώσει ό,τι μπορούσε" σε μία στιγμή που η ήττα της Γερμανίας ήταν σίγουρη πλέον. Από την πλευρά του ο ιστορικός Γιοχάνες Χίρτερ επισημαίνει ότι ο φον Στάουφενμπεργκ επιθυμούσε μία αυταρχική μορφή διακυβέρνησης για τη Γερμανία και όχι την κοινοβουλευτική δημοκρατία που γνωρίζουμε σήμερα. "Εάν επιτύγχανε το πραξικόπημα, η Γερμανία μπορεί να επέστρεφε στο κράτος δικαίου. Αλλά μία δημοκρατία με βάση τη συνταγματική τάξη που γνωρίζουμε σήμερα σίγουρα δεν ήταν ο στόχος των πρωταγωνιστών της 20ής Ιουλίου".

Κρίστοφ Χάσελμπαχ

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου