Η Λιθουανία νομιμοποιεί τις επαναπροωθήσεις μεταναστών

Από τις 3 Μαΐου τίθεται στη Λιθουανία σε ισχύ νέος νόμος, ο οποίος νομιμοποιεί τις επαναπροωθήσεις. «Οι συνοριοφύλακες θα έχουν πλέον το νόμιμο δικαίωμα να στέλνουν παράτυπους μετανάστες πίσω, χωρίς κανέναν έλεγχο για το εάν ένα άτομο χρήζει ασύλου ή όχι» δηλώνει στην DW η Γιουράτε Γιουσκαίτε, διευθύντρια του Λιθουανικού Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Επιτρέποντας τις απελάσεις, ο νόμος κατοχυρώνει ουσιαστικά μία πρακτική που εφαρμόζουν οι λιθουανικές αρχές ήδη από το καλοκαίρι του 2021. Τότε, στη χώρα της Βαλτικής, είχε σημειωθεί αύξηση των μεταναστευτικών ροών από το αυταρχικό καθεστώς της Λευκορωσίας, με τη λιθουανική κυβέρνηση να αισθάνεται ότι δέχεται επίθεση από τον Λευκορώσο ηγέτη Αλεξάντερ Λουκασένκο. Η ΕΕ είχε κάνει επίσης λόγο για «υβριδική επίθεση» και υπήρχαν υποψίες πως απώτερος σκοπός ήταν η αποσταθεροποίηση της ΕΕ, καθώς οι μεταναστευτικές ροές από τη Λευκορωσία αυξήθηκαν και προς την Πολωνία και τη Λετονία. Σήμερα, ορισμένα κράτη της ΕΕ καλούνται εκ νέου να διαχειριστούν αυξημένες μεταναστευτικές ροές.

Ο νέος νόμος θα εφαρμόζεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών θα γίνεται σαφής διάκριση μεταξύ των «φυσικών» μεταναστευτικών ροών και εκείνων που δημιουργούνται τεχνητώς από το λευκορωσικό καθεστώς.

Ενισχυμένη η φύλαξη των συνόρων

Τα σύνορα μεταξύ Λιθουανίας και Λευκορωσίας φτάνουν σχεδόν τα 680 χιλιόμετρα. Η Λιθουανία, αποσκοπώντας στον περιορισμό των μεταναστευτικών ροών, έχει χτίσει συνοριακό φράχτη μήκους περίπου 550 χιλιομέτρων και ύψους 4 μέτρων, εξοπλισμένου με συρματόπλεγμα. Σύμφωνα με τον νέο νόμο, οι λεγόμενοι πολιτικοί συνοριοφύλακες θα αναλάβουν επίσης ρόλο φύλαξης των συνόρων. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει αντιδράσεις από ΜΚΟ κυρίως διότι οι συνοριοφύλακες θα έχουν το δικαίωμα χρήσης βίας.

Όπως εξηγεί η Γιούλια Ζελβένσκα, επικεφαλής νομικός σύμβουλος στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, που αποτελείται από 110 ΜΚΟ, η δυνατότητα αυτή θα κανονικοποιήσει τη χρήση βίας και θα οδηγήσει στην ποινικοποίηση των μεταναστών. Πριν από λίγες μέρες εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εξήγησε ότι η ισχύουσα ενωσιακή νομοθεσία ρυθμίζει την ασφάλεια των συνόρων, περιλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων, διατάξεις που ορίζουν ότι οι συνοριοφύλακες πρέπει να είναι εξειδικευμένοι και επαρκώς εκπαιδευμένοι επαγγελματίες.

Ο νόμος της Λιθουανίας δεν είναι πρωτοφανής

Η κατηγορία περί επαναπροωθήσεων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ δεν είναι καινούργια και έχουν ήδη υπάρξει αρκετές σχετικές αναφορές από ΜΚΟ και δημοσιογράφους. Ο πρώην επικεφαλής της Frontex, Φαμπρίς Λεζερί παραιτήθηκε πέρυσι λόγω κατηγοριών πως η υπηρεσία προβαίνει σε επαναπροωθήσεις, ενώ συχνά υπάρχουν και ισχυρισμοί για σωματική κακοποίηση. Η Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων του Συμβουλίου της Ευρώπης δημοσίευσε σχετικές αναφορές σε δελτίο Τύπου, όπου γίνεται λόγος για ξυλοδαρμούς -γροθιές, χαστούκια, χτυπήματα με γκλομπ- κατά τις συλλήψεις από την αστυνομία, τους συνοριοφύλακες ή την ακτοφυλακή.

Η Ζελβένσκα λέει ότι, ήδη πριν από τον λιθουανικό κανονισμό, υπήρχαν αντίστοιχα μέτρα: «Σε γενικές γραμμές, η κατάσταση ήταν αντίστοιχη σε διάφορα κράτη-μέλη της ΕΕ. Και τότε ήταν που έλαβαν κυρίως βραχυπρόθεσμα, προσωρινά μέτρα και ανακοίνωσαν κατάσταση έκτακτης ανάγκης - με άλλα λόγια, ένα είδος περιορισμού του δικαιώματος ασύλου», αναφέρει η νομικός, φέρνοντας ως παράδειγμα την Ελλάδα, ενώ παρόμοιοι κανονισμοί, σύμφωνα με την οργάνωση Pro Asyl, εφαρμόζονται επίσης στην Πολωνία και την Ουγγαρία.

Σεβασμός στα θεμελιώδη δικαιώματα

Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε ότι είναι σε στενή επαφή με τις λιθουανικές αρχές και ότι ο νόμος βρίσκεται υπό εξέταση. Όσον αφορά τις επαναπροωθήσεις, η Επιτροπή επισημαίνει ξανά ότι η φύλαξη των συνόρων δεν μπορεί να γίνεται εις βάρος θεμελιωδών δικαιωμάτων. Ο Καρλ Κοπ, υπεύθυνος ευρωπαϊκών υποθέσεων της μη κυβερνητικής οργάνωσης Pro Asyl, αμφιβάλλει ωστόσο ότι η Επιτροπή διασφαλίζει την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων: «Η Επιτροπή είναι υποχρεωμένη να επιβάλλει την τήρηση του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων - να παρακολουθεί και να επιβάλλει κυρώσεις για τυχόν παραβιάσεις. Αλλά αμφιβάλλω εάν κάνει τη δουλειά της», δηλώνει ο Κοπ.

Ήδη από πέρυσι, το Δικαστήριο της ΕΕ ασχολήθηκε με τους λιθουανικούς κανονισμούς για τη χορήγηση ασύλου και σε μία υπόθεση αποφάνθηκε πως, ακόμη και λόγω εκτάκτου ανάγκης, ο αποκλεισμός μεταναστών από τη διαδικασία χορήγησης ασύλου είναι αντίθετος προς το ευρωπαϊκό δίκαιο.

Η Γιουσκαίτε λέει πως, παρ’ ότι ο νέος λιθουανικός κανονισμός προβλέπει ότι οι συνοριοφύλακες έχουν τη δυνατότητα να αξιολογούν μεμονωμένες περιπτώσεις, δεν μπορεί να είναι εκείνοι αρμόδιοι για τη λήψη τέτοιων αποφάσεων. «Έχουμε δει παιδιά να απελαύνονται, έχουμε δει ανθρώπους να στέλνονται πίσω στα δάση τον χειμώνα χωρίς παπούτσια. Έχουμε δει ανθρώπους να πεθαίνουν στα δάση της Λιθουανίας», λέει η ακτιβίστρια.

Η ΕΕ τάσσεται κατά των επαναπροωθήσεων

Η υπουργός Εσωτερικών της Λιθουανίας Άγκνε Μπιλοταίτε δήλωσε προσφάτως ότι η χώρα πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό της. «Όταν πρόκειται για την εθνική ασφάλεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις, αλλά ούτε και εναλλακτικές», ανέφερε η συντηρητική πολιτικός. Επιπλέον, το υπουργείο Εσωτερικών ισχυρίζεται ότι έχει πληροφορίες πως η Λευκορωσία διαπραγματεύεται την έναρξη απευθείας πτήσεων από το Ιράν και το Ιράκ.

Τέτοιες δικαιολογίες είναι μάλλον απίθανο να πείσουν το Συμβούλιο της Ευρώπης. Στα τέλη Μαρτίου, η Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων είχε καλέσει τις κυβερνήσεις να σταματήσουν τις επαναπροωθήσεις. Ο πρόεδρος της ομάδας, Άλεν Μίτσελ, επεσήμανε ότι οι ειδικές συνθήκες δεν συνεπάγονται πως τα κράτη μπορούν να αγνοούν τις υποχρεώσεις τους προς σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, χαρακτηρίζοντας ακόμη τις επαναπροωθήσεις ως παράνομες.

Τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεσμεύονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και ελέγχονται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Και σε αυτό ακριβώς το Δικαστήριο επιδιώκουν να προσφύγουν οι λιθουανικές ΜΚΟ κατά της Λιθουανίας, σύμφωνα με τη Γιουσκαίτε, ενώ εξετάζεται επίσης το ενδεχόμενο παραπομπής της χώρας σε άλλους διεθνείς οργανισμούς, όπως στον ΟΗΕ.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα μπορούσε επίσης να κινηθεί κατά της Λιθουανίας, εάν διαπίστωνε πως το νέο νομοθετικό πλαίσιο παραβιάζει διατάξεις του ευρωπαϊκού δικαίου. Προς το παρόν, όμως, η Επιτροπή βρίσκεται ακόμη στο στάδιο της εξέτασης των στοιχείων.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς