Ζωγραφίζοντας τη φρίκη του Ολοκαυτώματος

Την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού πολλοί ζωγράφοι εκτοπίστηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Άλλη μια ζοφερή πτυχή του ναζιστικού καθεστώτως, που δεν είναι ευρέως γνωστή. Μια έκθεση στη γερμανική βουλή, με αφορμή την επέτειο των 70 χρόνων από την απελευθέρωση του Άουσβιτς από τον Κόκκινο Στρατό, εστιάζει στην εικαστική καλλιτεχνική δημιουργία στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Ο συγγραφέας, ιστορικός και επιμελητής της έκθεσης στη γερμανική βουλή, Γιούργκεν Καουμκέτερ, ασχολήθηκε για πάνω από 15 χρόνια με την εικαστική δημιουργία γύρω από το Ολοκαύτωμα. Η έρευνά του δεν εστιάζει μόνο στα έργα που ολοκληρώθηκαν μέσα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά και σε μεταγενέστερα έργα που εμπνεύστηκαν από αυτά. Ο Λέο Χάας ολοκλήρωσε τον πίνακα για το στρατόπεδο Τερεζίν το 1947.

Το ότι υπήρχε καλλιτεχνική κίνηση στο Τερεζίν ήταν γνωστό. Το ίδιο ίσχυε και στο Άουσβιτς. Και στα δύο στρατόπεδα συγκέντρωσης υπήρχαν μάλιστα και ναζιστικά μουσεία. Οι ναζί έδιναν χαρτί, μολύβι και πινέλα στους ζωγράφους με την εντολή να φιλοτεχνήσουν πορτρέτα στρατιωτικών. Οι ίδιοι ζωγράφιζαν στα κρυφά και δικά τους έργα. Όπως η αυτοπροσωπογραφία του Μάριαν Ρουμζάνσκι στο Άουσβιτς (1943/1944).

Το πορτρέτο αυτό φιλοτεχνήθηκε από τον Γιαν Μάρκιελ στο Άουσβιτς το 1944 χωρίς συμβατικές μπογιές. Ένας φούρναρης που μετέφερε ψωμί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης από ένα κοντινό χωριό βοηθούσε τους φυλακισμένους στα κρυφά. Ανάμεσα σε άλλα, έφερε και στον Μάρκιελ κομμάτια από βαμμένους τοίχους, με τον ζωγράφο να αξιοποιεί το χρώμα τους πάνω σε σκληρή λινάτσα που χρησιμοποιούσαν για τα στρώματα.

Ο Γιεχούντα Μπέικον (δεξιά) έφτασε στο Τερεζίν το 1942 σε ηλικία 13 ετών. Το Δεκέμβριο του 1943 μεταφέρθηκε στο Άουσβιτς, όπου ανέλαβε χρέη ταχυδρόμου. Εκεί του επέτρεψαν να ζεσταίνεται δίπλα στους φούρνους των κρεματορίων καταγράφοντας στη μνήμη του εικόνες μαρτυρίου. Αργότερα κλήθηκε να καταθέσει στη δίκη για το Άουσβιτς στην Φραγκφούρτη, όπου έδειξε δικά του σκίτσα των κρεματορίων.

Ο Μπέικον έφτιαξε τα σχέδια των κρεματορίων που έδειξε στους δικαστές της Φραγκφούρτης μετά την απελευθέρωση του Άουσβιτς. Χρόνια αργότερα επέστρεψε καλλιτεχνικά στο ίδιο θέμα, ζωγραφίζοντας με πιο αφηρημένο τρόπο τον ίδιο μαρτυρικό χώρο. Για τον Καουμκέτερ τα μεταγενέστερα αυτά σχέδια αποτελούν περισσότερο μια αλληγορία για το θάνατο, ενώ πέρα από ιστορική έχουν και καλλιτεχνική αξία.

Ο Μίχελ Κίχκα είναι ο εμπνευστής της εικονογραφημένης νουβέλας με τίτλο «Δεύτερη γενιά: Αυτά που δεν είπα ποτέ στον πατέρα μου». Το θέμα που πραγματεύεται ο Κίχκα είναι η σχέση του με τον πατέρα του, επιζώντα του Άουσβιτς. Ως παιδί ο Κίχκα βίωνε τραυματικά το παρελθόν του πατέρα του ενώ εικόνες του Ολοκαυτώματος, όπως ο ίδιος τις φανταζόταν, στοίχειωναν τα όνειρά του.

Και οι γονείς της ισραηλινής εικαστικού Σίγκαλιτ Λάνταου ήταν επιζώντες του Άουσβιτς. Καθηγητής της στη ζωγραφική ήταν μάλιστα ο Γιεχούντα Μπέικον, ο οποίος ζει, διδάσκει και παράγει καλλιτεχνικό έργο μέχρι σήμερα στο Ισραήλ. Η καλλιτεχνική δημιουργία της Λάνταου βρίθει συμβολισμών που σχετίζονται με το Ολοκαύτωμα. Όπως αυτός ο κύκλος με πραγματικά παπούτσια θυμάτων του Άουσβιτς.

Η Σίγκαλιτ Λάνταου είχε μαζέψει από το Άουσβιτς περίπου εκατό ζευγάρια παπούτσια θυμάτων του Άουσβιτς, τα οποία βούτηξε στη Νεκρά Θάλασσα. Το νερό της Νεκράς Θάλασσας κάλυψε τα παπούτσια με ένα παχύ στρώμα προστατευτικού άλατος. Μια συγκλονιστική αλληγορία για τη μεταθανάτια ζωή. Ένα τμήμα του έργου αυτού μπορούν να δουν οι επισκέπτες της έκθεσης στη γερμανική βουλή (27 Ιαν. -27 Φεβρ. 2015).