Ελλάδα: Αποτροπή προσφύγων πάση θυσία

Ο Έβρος ορίζει τα χερσαία σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ο ποταμός και οι παραπόταμοί του καθιστούν τη γύρω περιοχή μια από τις πιο εύφορες στην Ελλάδα. Καταπράσινοι λόφοι απλώνονται και στις δύο πλευρές των πιο αμφιλεγόμενων εξωτερικών συνόρων της Ευρώπης.

«Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, πρόσφυγες διέσχιζαν αυτά τα μέρη», λέει στην DW ο αγρότης Φώτης Χαντζής. Ενώ οι μετανάστες διασχίζουν την περιοχή με προορισμό τη Δυτική Ευρώπη, πολλοί είναι οι Έλληνες που έχουν γυρίσει την πλάτη τους στον Έβρο τις τελευταίες δεκαετίες. Ο 36χρονος Φώτης είναι ένας από τους λίγους που έμειναν εκεί: «Αυτή εδώ είναι η πιο παραμελημένη περιοχή στην Ελλάδα», εξηγεί. Ανεξάρτητα από τις ιδανικές συνθήκες για τη γεωργία, οι ντόπιοι υπέστησαν τεράστιες οικονομικές δυσκολίες. «Έκλεισαν ένα εργοστάσιο ζάχαρης που ήταν πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους εδώ».

Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός κάνει τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα για τους αγρότες. Παρά τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ωστόσο οι κάτοικοι του Έβρου, η κεντρική κυβέρνηση στην Αθήνα ενδιαφέρεται κυρίως για ένα πράγμα: να κάνει τα ελληνοτουρκικά σύνορα απροσπέλαστα για τους πρόσφυγες, πόσο μάλλον μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν.

Τα τουρκικά σύνορα εκτείνονται ακριβώς πίσω από τους λόφους του μικρού χωριού, όπου βρίσκεται το αγρόκτημα του Χαντζή. Αμέτρητα εγκαταλελειμμένα κτήρια φανερώνουν την οικονομική πραγματικότητα που επικρατεί εδώ και χρόνια στον Έβρο. Αντί για τρακτέρ και αγροτικά μηχανήματα, βλέπει κανείς μόνο στρατιωτικά τζιπ. Ο ποταμός θεωρείται στρατιωτική ζώνη, παραμένοντας έτσι απρόσιτος για τους περισσότερους ανθρώπους. Μάλιστα, αν κάποιος επιχειρήσει να τραβήξει βίντεο ή να κάνει οποιαδήποτε έρευνα εδώ, κινδυνεύει να έρθει αντιμέτωπος με την κατηγορία της κατασκοπίας.

Τα ίχνη των προσφύγων

Αν και ο αριθμός τους φαίνεται να έχει μειωθεί κατά τις τελευταίες εβδομάδες, οι πρόσφυγες εξακολουθούν να διασχίζουν τα ελληνοτουρκιά σύνορα. Στις δασικές εκτάσεις κοντά στα σύνορα μπορεί κανείς να δει σακίδια και σκηνές, άδεια μπουκάλια νερού και περιτυλίγματα σοκολάτας, συχνά στα τουρκικά. «Κοιμούνται στο δάσος αφού διασχίσουν το ποτάμι και την επόμενη μέρα συνεχίζουν το ταξίδι τους», λέει ο Χαντζής. Η οικονομική και πολιτική αδιαφορία τροφοδοτούν την ξενοφοβία μεταξύ αρκετών ντόπιων, εξηγεί, προσθέτοντας ότι «οι πρόσφυγες απλώς ταξιδεύουν εδώ, χωρίς να προκαλέσουν ζημιές».

Όταν οι ντόπιοι ρωτήθηκαν αν και πόσοι πρόσφυγες διασχίζουν αυτή την περίοδο τα σύνορα, οι απαντήσεις ήταν αντιφατικές. Κάποιοι μιλάνε για "λαθρομετανάστες", ενώ ισχυρίζονται ότι υπάρχουν καθημερινές παραβιάσεις των συνόρων και άνθρωποι που εισβάλλουν στα χωριά, κλέβοντας φρούτα και λαχανικά από τους κήπους και τα χωράφια. Άλλοι βλέπουν τον αριθμό των προσφύγων να μειώνεται: «Δεν έχω δει κόσμο εδώ και πολύ καιρό», λέει μια σερβιτόρα στο χωριό Πραγγί: «Αποφεύγουν τους κεντρικούς δρόμους, επειδή φοβούνται την αστυνομία».

Προστασία των συνόρων εις βάρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Τα ελληνικά ΜΜΕ υποστηρίζουν ότι πολλοί Αφγανοί πρόσφυγες διέσχισαν τα σύνορα του Έβρου μέχρι το τέλος Αυγούστου, δείχνοντας βίντεο με ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων οικογενειών που περπατούν στα δάση και τα χωράφια. Ωστόσο δεν υπάρχουν στοιχεία για το πού και πότε γυρίστηκε το πλάνο. Το μήνυμα που μεταδίδουν είναι: 'οι παράνομοι μετανάστες εισβάλλουν στη χώρα μας και κατευθύνονται προς τις πόλεις μας'.

Όπως επισημαίνει η Χόουπ Μπάρκερ, η οποία εργάζεται για το Δίκτυο Παρακολούθησης Βίας στα Σύνορα, οι περισσότεροι μετανάστες που διασχίζουν τα σύνορα του Έβρου περνούν και από τη Θεσσαλονίκη. Ωστόσο αναφερόμενη στο τείχος του Έβρου, η ίδια θεωρεί πως δεν πρόκειται αυτό να τους σταματήσει: «Η ενίσχυση των συνόρων αυξάνει μόνο τους κινδύνους στους οποίους εκτίθενται οι άνθρωποι όταν τα διασχίζουν. Αυτό συνεπάγεται επίσης ότι εξαρτώνται από διακινητές, οι οποίοι συχνά τους εκμεταλλεύονται». Οι δώδεκα πρόσφυγες που σύμφωνα με ΜΜΕ πέρασαν τα σύνορα δεν έφτασαν ποτέ στη Θεσσαλονίκη, συμπληρώνει. Η Μπάρκερ αμφιβάλλει ότι το υλικό που μεταδόθηκε είναι αυθεντικό. Υπάρχουν Αφγανοί που έχουν εγκαταλείψει τη χώρα τους, επιβεβαιώνει - αλλά χρειάζεται κάποιος χρόνος για να φτάσουν στα ελληνικά σύνορα.

Μόλις οι μετανάστες φτάσουν στον ποταμό Έβρο, μετά το δύσκολο ταξίδι τους στο Ιράν και την Τουρκία, αντιμετωπίζουν επιπρόσθετους κινδύνους: «Όταν προσπαθούν να διασχίσουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα, συναντούν τον ελληνικό στρατό, υπαλλήλους της Frontex, άγνωστους, μασκοφόρους άνδρες κλπ. Όλα αυτά τα στοιχεία συμβαδίζουν με την εφαρμογή ενός πολύ καλά ανεπτυγμένου και συστηματικού καθεστώτος επαναπροωθήσεων».

Η ΕΕ ζητά περισσότερη διαφάνεια

Όλες αυτές οι πληροφορίες βασίζονται κυρίως σε πολυάριθμες μαρτυρίες προσφύγων, τις οποίες το Δίκτυο Παρακολούθησης Βίας στα Σύνορα συλλέγει εδώ και χρόνια. Οι Αρχές καθιστούν αδύνατη τη διαμόρφωση μιας ακριβούς εικόνας σχετικά με το τι συμβαίνει στα ευρωπαϊκά εξωτερικά σύνορα: «Χωρίς πρόσβαση στην περιοχή για ερευνητές, υπαλλήλους ΜΚΟ, ακτιβιστές ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοσιογράφους, οι αρχές μπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν», λέει χαρακτηριστικά η Μπάρκερ.

Ο έλληνας υπουργός Μετανάστευσης Νότης Μηταράκης αρνείται όλες τις αιτιάσεις για παράνομες επαναπροωθήσεις ή παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ κάνει λόγο για μία «αυστηρή, αλλά δίκαιη μεταναστευτική πολιτική» της Ελλάδας. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο κ. Μηταράκης διαφημίζει τη σταθερή μείωση νέων αφίξεων, τόσο δια θαλάσσης όσο και μέσω στεριάς, αλλά και τη σημαντική μείωση των αιτούντων άσυλο στα προσφυγικά κέντρα. Μάλιστα, τον Αύγουστο, αμέσως μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, υποστήριξε πως η Ελλάδα πλέον δεν βιώνει μεταναστευτική κρίση. Η Μπάρκερ από την πλευρά της βλέπει το εξής σενάριο: Λιγότερες αφίξεις σημαίνουν περισσότερες παράνομες επαναπροωθήσεις, λέει - και λιγότεροι άνθρωποι στα προσφυγικά κέντρα δεν σημαίνουν και λιγότεροιυς πρόσφυγες στη χώρα. Η Μπάρκερ δεν εμπιστεύεται τα επίσημα στοιχεία.

Η ΕΕ, η οποία έχει διαθέσει δισεκατομμύρια για την αντιμετώπιση της ελληνικής μεταναστευτικής κρίσης από το 2017, δείχνει παρόλα αυτά απρόθυμη να κάνει επίσημες συστάσεις στη χώρα για παραβιάσεις των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Αλλά σιγά- σιγά, οι Βρυξέλλες απαιτούν ολοένα και περισσότερη διαφάνεια από την Αθήνα. Όταν η Ελλάδα ζήτησε πρόσφατα επιπλέον 16 εκατομμύρια ευρώ για την ακτοφυλακή, οι Βρυξέλλες ζήτησαν τη δημιουργία μίας ανεξάρτητης αρχής παρακολούθησης – ένα αίτημα των ΜΚΟ, που έχει τεθεί εδώ και χρόνια.

Φλόριαν Σμιτς

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου