«Εκφυλισμένη τέχνη» - 80 χρόνια από το κυνήγι των Ναζί

Καντίνσκι, Νόλντε, Φάινιγκερ, Μπάρλαχ, Κίρχνερ είναι μόνο κάποιοι από τους καλλιτέχνες, τα έργα των οποίων άρπαξαν οι Ναζί από τα γερμανικά μουσεία στις 19 Ιουλίου 1937. Για την περιβόητη έκθεση που διοργάνωσαν αργότερα στο Μόναχο με τον τίτλο «Εκφυλισμένη Τέχνη» άρπαξαν 600 έργα με στόχο να τα παραδώσουν στη «δημόσια περιφρόνηση».

«Εκφυλισμένη Τέχνη» αποκάλεσαν την μοντέρνα τέχνη, έργα του κυβισμού, εξπρεσιονισμού, ντανταϊσμού, της Νέας Πραγματικότητας. Από εκείνη την εποχή και συγκεκριμένα από τον Αύγουστο του 1937, τα μουσεία άρχισαν να αδειάζουν. Συγκεντρώθηκαν συνολικά 20.000 έργα από 1.400 καλλιτέχνες και 100 μουσεία. Τα έργα πουλήθηκαν, δημοπρατήθηκαν ή καταστράφηκαν. Αυτά τα οποία θεωρήθηκαν ότι δεν αξίζουν καθόλου παραδόθηκαν στην πυρά. Οι συνέπειες πάντως είναι εμφανείς μέχρι σήμερα.

Ωστόσο υπάρχουν και κάποια καλά νέα. 80 χρόνια μετά «Οι τρεις λουόμενες» (1913) του Ερνστ Λούντβιχ Κίρχνερ επέστρεψαν στο Ντίσελντορφ. Το έργο εκλάπη από τη Συλλογή Έργων Τέχνης του Ντίσελντορφ, βρέθηκε το 1940 στη Νέα Υόρκη και το 1984 πουλήθηκε σε μουσείο στο Σύδνεϋ. Το έργο παρουσιάζεται τώρα στο περίφημο μουσείο του Ντίσελντορφ Kunstpalast. Μια από τις επιμελήτριες του μουσείου, η Κατρίν Ντιμπουά λέει πως το πλήγμα ήταν μεγάλο και τα μουσεία προσπάθησαν να καλύψουν τις μεγάλες απώλειες με την αγορά νέων έργων.

Ο νόμος που δεν κατήργησε κανείς…

Μόνο από το Ντίσελντορφ εκλάπησαν περισσότερα από 1.000 έργα ενώ από το Βερολίνο πολύ περισσότερα. Από το μουσείο Φόλκβανγκ στο Έσσεν οι Ναζί αφαίρεσαν 1.400 έργα.

80 χρόνια μετά την έκθεση των Ναζί «Εκφυλισμένη Τέχνη» η υπόθεση αναβιώνει με την ιστορία της συλλογής του Κορνέλιους Γκούρλιτ. Το 2014 βρέθηκαν στη συλλογή του μεγάλου συλλέκτη 500 έργα της λεγόμενης «Εκφυλισμένης Τέχνης». Ο πατέρας του Χίλντεμπραντ Γκούρλιτ ήταν ένας από τους τέσσερεις προνομιούχους πωλητές έργων τέχνης του Χίτλερ και είχε το δικαίωμα να αγοράζει τα έργα και να τα πουλάει για συνάλλαγμα στο εξωτερικό. Ανάμεσα στα έργα ήταν ακουαρέλες, λάδια και σχέδια.

Στο Βούπερταλ, οι Ναζί αφαίρεσαν γύρω στα 500 έργα από δυο μόνο μουσεία, τα οποία σήμερα έχουν συνενωθεί στο μουσείο Heydt. Το εν λόγω μουσείο εικάζει ότι στη συλλογή του Γκούρλιτ υπάρχει ένα σχέδιο του Όττο Ντιξ που του ανήκει. Είναι ωστόσο πολύ δύσκολο να αποδειχθεί κάτι τέτοιο. Και αυτό είναι και ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα τα γερμανικά μουσεία. Είναι δύσκολο να βρεθούν οι δρόμοι που ακολούθησαν τα έργα και το πως πέρασαν από τον έναν ιδιοκτήτη στον άλλο. Εκτός αυτού οι Ναζί θέσπισαν το 1938 ένα νόμο, ο οποίος νομιμοποιούσε την αφαίρεση των έργων τέχνης από τα μουσεία που είχε γίνει ένα χρόνο νωρίτερα. Ο νόμος αυτός δεν καταργήθηκε μετά τον πόλεμο ούτε από τους συμμάχους ούτε όμως και από τις γερμανικές κυβερνήσεις.

Ντοροτέα Χιλσμάγερ (DPA) / Μαρία Ρηγούτσου