ΕΕ: Πρωτοβουλία για την ελευθερία του Τύπου

Η Επίτροπος σε θέματα Διαφάνειας παρουσιάζει την Παρασκευή μία νέα, αναλυτική νομοθεσία για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης στην Ευρώπη. Η Βέρα Γιούροβα πιστεύει, πως η κατάσταση που επικρατεί στον τομέα των ΜΜΕ στην ΕΕ δεν είναι καλή, ενώ οι δημοσιογράφοι χρειάζονται μεγαλύτερη προστασία σε ό,τι αφορά τις εξωτερικές επιρροές, τις απειλές και τη βία απέναντί τους. Και όλα αυτά, παρά το γεγονός ότι η Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην ΕΕ και τα συντάγματα των 27 κρατών-μελών θεωρητικά διαφυλάσσουν την ελευθερία του Τύπου. Σε σύγκριση μάλιστα με άλλες χώρες στον κόσμο η κατάσταση που επικρατεί στην Ευρώπη, σύμφωνα με τα στοιχεία των «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα», δεν είναι κακή.

Γιατί είναι απαραίτητη μία νομοθεσία για την ελευθερία των ΜΜΕ;

Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Κομισιόν και της οργάνωσης «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα» η βία κατά των δημοσιογράφων έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια στην ΕΕ. Φαινόμενα συγκεντρωτισμού σε ό,τι αφορά τα ΜΜΕ παρατηρούνται σε ορισμένα από τα κράτη-μέλη, όπως για παράδειγμα στην Ουγγαρία, την Πολωνία και την Ελλάδα. Οι αντίστοιχες κυβερνήσεις παρεμβαίνουν μάλιστα σε θέματα ιδιοκτησίας των μέσων ή προσπαθούν να κατευθύνουν την ενημέρωση σε ειδησεογραφία με φιλικούς προς την κυβέρνηση τόνους.

Αλλά και στη Γερμανία, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση των «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα», οι επιθέσεις εναντίον δημοσιογράφων έχουν αυξηθεί, κυρίως σε διαδηλώσεις αντιεμβολιαστών ή δεξιών ομάδων, που κατηγορούν τα ΜΜΕ ότι προβάλλουν ψευδείς ειδήσεις. Ως αποτέλεσμα και η Γερμανία υποχώρησε στην εν λόγω κατάταξη των χωρών, με την ελευθερία του τύπου να κρίνεται απλώς «ικανοποιητική», αντί για «καλή». Το γεγονός ότι η πολυφωνία στον ημερήσιο Τύπο μειώνεται διαδραματίζει έναν εξίσου σημαντικό ρόλο για την κατάταξη στην έκθεση. Η αρμόδια Επίτροπος Βέρα Γιούροβα θεωρεί ότι το πρόβλημα της ελευθερίας του Τύπου πρέπει να αντιμετωπιστεί με ευρωπαϊκούς κανονισμούς, καθώς οι ίδιες οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών δεν δείχνουν να ενδιαφέρονται επαρκώς.

Τι αλλαγές επιδιώκει η Κομισιόν με τη νέα νομοθεσία;

Η νέα νομοθεσία «περιέχει πολλές πτυχές που δεν θα αρέσουν στα κράτη-μέλη, διότι, μεταξύ άλλων, αποσκοπεί στη μεγαλύτερη δυνατή απόσταση μεταξύ πολιτικής και ΜΜΕ», δήλωσε η Γιούροβα σε συνέντευξή της στην τσεχική δημόσια ραδιοφωνία (Radio Prague International). Η πρώτη παράγραφος της νομοθετικής πρότασης ορίζει ότι το κράτος δεν επιτρέπεται να ασκεί επιρροή στο περιεχόμενο της ειδησεογραφίας.  «Αυτό συνεπάγεται ότι όταν εισρέει δημόσιο χρήμα στα μέσα ενημέρωσης, είτε από την ΕΕ, είτε από τις κυβερνήσεις, είτε από τις εκάστοτε περιφέρειες, αυτό πρέπει να γίνεται με διαφάνεια και δίχως διακρίσεις», ξεκαθαρίζει η Γιούροβα. Επιπλέον, όπως επισημαίνει, αποφάσεις σε ό,τι αφορά την στελέχωση θέσεων πρέπει να λαμβάνονται με διαφανείς διαδικασίες, ενώ οι σχέσεις ιδιοκτησίας των ιδιωτικών μέσων θα πρέπει να γνωστοποιούνται, ώστε να μην δημιουργούνται μονοπώλια. Σύμφωνα με την Επιτρόπο θα πρέπει επίσης να εξασφαλιστεί η σταθερή χρηματοδότηση των εφημερίδων, του ραδιοφώνου και των ειδησεογραφικών πρακτορείων.

Η Ουγγαρία ως αρνητικό παράδειγμα κατά τη σύνταξη του νομοσχεδίου

Η κατάσταση που επικρατεί στα ουγγρικά ΜΜΕ με την κυβέρνηση του Βίκτορ Όρμπαν έχει σημάνει συναγερμό στις Βρυξέλλες. «Ήταν και η αιτία που μας ενέπνευσε», δήλωσαν αξιωματούχοι της ΕΕ, που συνέβαλλαν στην σύνταξη του νομοσχεδίου. Στην Ουγγαρία επιχειρηματίες που δηλώνουν πίστη στον Όρμπαν αγόρασαν τους βασικότερους δημοσιογραφικούς οργανισμούς, δίνοντάς τους στην συνέχεια σε ένα ίδρυμα που φέρει την ονομασία KESMA. Αυτό, με τη σειρά του, διοικείται από την ίδια την ουγγρική κυβέρνηση.

Η κίνηση αυτή οδήγησε σε μια «ευθυγράμμιση» εφημερίδων και ειδησεογραφικών σάιτ. Η δημόσια ραδιοτηλεόραση βρισκόταν ήδη υπό τον έλεγχο του Όρμπαν. Η Κομισιόν φοβάται τη δημιουργία «δημοσιογραφικών ερήμων» στην Ουγγαρία, δηλαδή το ενδεχόμενο να μην υπάρχει σε ορισμένες περιοχές κανένα μέσο,που να μην εξαρτάται από την κυβέρνηση. Παρόμοια προβλήματα υπάρχουν και στην Πολωνία.

Στην Ελλάδα η συντηρητική κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έθεσε μέσω διατάγματος τη δημόσια ραδιοτηλεόραση υπό τον έλεγχό της. Γι αυτόν τον λόγο, στην κατάταξη των «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα» για την ελευθερία του Τύπου, η Ελλάδα βρίσκεται πλέον στην 108η θέση από τις 180 χωρες που εξέτασε η έκθεση. Η Ουγγαρία βρίσκεται στην 85η θέση. Αντίστοιχα, η Γερμανία βρίσκεται στην 16η και η Νορβηγία στην 1η θέση.

Τι άλλες ρυθμίσεις προβλέπει η νομοθεσία για τα μέσα ενημέρωσης;

Μετά από περιστατικά δολοφονιών δημοσιογράφων σε χώρες της ΕΕ τα τελευταία χρόνια, πρέπει επίσης να διασφαλιστεί η καλύτερη προστασία τους από φαινόμενα βίας και εκφοβισμού – μέσω διαδικτύου ή δια ζώσης. Η συνεργασία με την αστυνομία και την εισαγγελία πρέπει να βελτιωθεί. Παράλληλα πρέπει να σταματήσουν οι αβάσιμες αγωγές με τις οποίες βρίσκονται αντιμέτωποι δημοσιογράφοι που ασχολούνται με το ερευνητικό ρεπορτάζ, ενώ υποκλοπές και παρακολουθήσεις δημοσιογράφων θα πρέπει να απαγορευθούν και οι πηγές τους θα πρέπει να προστατεύονται καλύτερα. Η ΕΕ θα πρέπει να υποβάλλει τακτικά εκθέσεις σχετικά με την κατάσταση των ΜΜΕ στα κράτη-μέλη και να διερευνά πιο προσεκτικά τις σχετικές καταγγελίες.

Πότε θα ψηφιστεί ο νόμος;

Η Επίτροπος Γιούροβα αναμένει αντιδράσεις από τα κράτη-μέλη, κυρίως από την κεντρική και τη νοτιοανατολική Ευρώπη, από εκεί δηλαδή όπου τα ΜΜΕ δέχονται και τις μεγαλύτερες πιέσεις από τις κυβερνήσεις. Ο νόμος, εφόσον ψηφιστεί από τα κράτη-μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, πρόκειται να τεθεί σε ισχύ πριν από τις ευρωεκλογές του 2024, ώστε να διασφαλιστεί η δίκαιη και ελεύθερη ενημέρωση των ψηφοφόρων κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας.

Μπερντ Ρίγκερντ

Επιμέλεια: Χρύσα Βαχτσεβάνου