ΕΕ: Οι παραβιάσεις δικαιωμάτων στα σύνορα μένουν ατιμώρητες

Σε πρόσφατη έκθεσή του σχετικά με υποτιθέμενες παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων των μεταναστών από συνοριοφύλακες, ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA), αρχή που εποπτεύει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην Ένωση, διατυπώνει σοβαρές κατηγορίες εναντίον κρατών-μελών όπως η Ελλάδα, η Ουγγαρία και η Κροατία.

Ο Οργανισμός διαπιστώνει πως τυχόν παραβιάσεις εκ μέρους των συνοριοφυλάκων σε βάρος μεταναστών, αιτούντων άσυλο και ανθρώπων που έχουν παρανόμως διαβεί τα σύνορα, οδηγούν «μονάχα λίγες φορές» σε πειθαρχικές κυρώσεις ή ποινικές καταδίκες. Τα πορίσματα της έκθεσης βασίζονται σε αναφορές και καταγγελίες ανθρωπιστικών οργανώσεων και υπηρεσιών του ΟΗΕ.

«Παρ’ ότι πολλές αναφορές φαίνονται αξιόπιστες, πολλά περιστατικά δεν ερευνώνται. Και όταν ξεκινά μία ποινική έρευνα, συχνά διακόπτεται προτού απαγγελθούν κατηγορίες», επικρίνει ο FRA στην έκθεση. Πάντως, ο Οργανισμός δεν διεξήγαγε δικές του έρευνες, αλλά βασίστηκε σε αναφορές τρίτων που «φαίνονται αξιόπιστες».

Σπανίως επιβάλλονται ποινές

Σύμφωνα με τον FRA μεταξύ 2020 και 2023 κινήθηκαν πειθαρχικές διαδικασίες κατά συνοριοφυλάκων σε 188 περιπτώσεις σε 16 κράτη-μέλη. Ωστόσο, μόλις σε 8 περιπτώσεις κατέληξε η διαδικασία στην επιβολή πειθαρχικής ποινής: τέσσερις φορές στην Ουγγαρία, τέσσερις φορές στην Κροατία.

Κατά το ίδιο διάστημα ξεκίνησαν και 84 ποινικές διαδικασίες εναντίον συνοριοφυλάκων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ – μόλις τρεις από αυτές κατέληξαν σε καταδίκη. Η Ελλάδα είναι η χώρα όπου έχουν γίνει οι περισσότερες καταγγελίες – σύμφωνα όμως με τον Οργανισμό δεν κινήθηκε ούτε πειθαρχική ούτε ποινική διαδικασία σε βάρος οποιουδήποτε αξιωματούχου.

Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου έχει επικρίνει πέντε περιπτώσεις διαδικασιών στην Ελλάδα, την Κροατία και την Ουγγαρία που δεν ερευνήθηκαν διεξοδικά, δεν εξετάστηκαν μάρτυρες, δεν τέθηκαν ερωτήματα στους ζημιωθέντες και δεν δόθηκε πρόσβαση στα αποδεικτικά τεκμήρια.

Δυσκολίες κατά τις έρευνες

Στην έκθεσή του ο FRA αναγνωρίζει πως οι έρευνες είναι συχνά δύσκολες στην πράξη, καθώς πολλές φορές δεν μπορούν να τεθούν ερωτήματα στους μάρτυρες και τα θύματα, ή πάλι αυτοί δεν θέλουν να καταθέσουν ή έχουν εγκαταλείψει τη χώρα όπου διεξάγεται η διαδικασία που τους αφορά. Αρκετές φορές είναι επίσης δύσκολη και η ανάκριση συγκεκριμένων συνοριοφυλάκων που φέρονται να έχουν κακομεταχειριστεί τους μετανάστες στα σύνορα.

Το 2020 το ΕΔΔΑ είχε κρίνει πως δεν είναι όλες οι επαναπροωθήσεις, γνωστές και ως "pushbacks”, παράνομες – μπορεί έτσι ενίοτε νομίμως ένας μετανάστης να επιστρέψει σε μία χώρα όπου δεν απειλείται να διωχθεί ή να υποστεί βασανιστήρια και απάνθρωπη μεταχείριση.

Τον Ιούνιο πάντως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες επέκρινε και αυτή την Ελλάδα, για το γεγονός ότι δεν προχωρούν οι έρευνες σχετικά με το ναυάγιο στα ανοιχτά της Πύλου, όπου πνίγηκαν 600 μετανάστες – μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν νεότερα σχετικά με την εξέλιξη της διαδικασίας.

Η ΕΕ να πιέσει για την επιτάχυνση των διαδικασιών

Εν κατακλείδι η έκθεση του FRA καλεί σε δέκα διαφορετικά σημεία τα κράτη-μέλη να παίρνουν πιο σοβαρά τις ποινικές διώξεις για εγκλήματα που τελέστηκαν στα σύνορα, να επιταχύνουν τις έρευνες και να συνεργάζονται καλύτερα με τους δικηγόρους και τους καταγγέλλοντες.

Τα κράτη θα μπορούσαν για παράδειγμα να υποχρεώνουν τους αξιωματούχους τους στα σύνορα να έχουν GPS-Trackers ή να παρακολουθούν την πορεία των επιχειρήσεών τους με τη βοήθεια δεδομένων από τα κινητά τους τηλέφωνα. Η δε Ευρωπαϊκή Επιτροπή φέρει την ευθύνη για την τήρηση των κανονισμών γύρω από τη φύλαξη των συνόρων στον χώρο Σένγκεν. Η Επιτροπή θα μπορούσε από την πλευρά της να ενθαρρύνει τα κράτη-μέλη να προβαίνουν στις απαραίτητες έρευνες για το εκάστοτε περιστατικό, αλλά και να ελέγχει την κατανομή των κονδυλίων για τη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης.

«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έλαβε υπόψιν την έκθεση», δήλωσε η εκπρόσωπος της Επιτροπής σε θέματα μετανάστευσης, Ανίτα Χίπερ, επισημαίνοντας ακόμα πως «όλα τα κράτη-μέλη είναι υποχρεωμένα να συμμορφώνονται με το ευρωπαϊκό και διεθνές κανονιστικό πλαίσιο».

Έντονη κριτική για τις συνθήκες στη Σάμο

Πέραν της έκθεσης του FRA και η Διεθνής Αμνηστία έχει επισημάνει υποτιθέμενες παραβιάσεις στην Ελλάδα, και συγκεκριμένα στο κέντρο υποδοχής προσφύγων της Σάμου. Στον καταυλισμό αυτόν οι ελληνικές αρχές φέρονται να κρατούν ανθρώπους «αυθαίρετα και κατά παράβαση των νόμων», με τις συνθήκες διαβίωσης να θυμίζουν «συνθήκες κράτησης», σύμφωνα με την ανθρωπιστική οργάνωση.

Πριν από κάποια χρόνια, αφ’ ότου κάηκε ο καταυλισμός στη Μόρια της Λέσβου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε δώσει 270 εκατομμύρια ευρώ στην Ελλάδα για την ανέγερση νέων, «κλειστών» κέντρων υποδοχής. Η Ανίτα Χίπερ, η εκπρόσωπος της Επιτροπής, σχολίασε επ’ αυτού πως θα υπάρξει στενότερη συνεργασία μεταξύ ΕΕ και Ελλάδας, προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες στις προσφυγικές δομές.

Η ΕΕ βασίζεται στο νέο σύμφωνο μετανάστευσης, το οποίο πρόκειται να εισαγάγει νέα πρότυπα για τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου και την κατανομή των αιτούντων άσυλο στα κράτη-μέλη. Στην πράξη το σύμφωνο αυτό προβλέπει την ύπαρξη κλειστών κέντρων υποδοχής χωρητικότητας περίπου 30.000 ατόμων, τα οποία θα βρίσκονται στα εξωτερικά σύνορα της Ένωσης και απ’ όπου θα μπορούν να απελαύνονται απευθείας οι μετανάστες που δεν έχουν πιθανότητες να λάβουν άσυλο. Και η δομή στη Σάμο αποτελεί στην πραγματικότητα κάτι σαν ένα πιλοτικό πρότζεκτ για την ανέγερση και τη δοκιμή τέτοιων καταυλισμών.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς