Βραβείο Νομπέλ Οικονομίας, αλλά και Δημοκρατίας

Γιατί σε μερικές χώρες ανθεί η οικονομία, ενώ σε άλλες επικρατεί ένδεια; Σύμφωνα με τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, προϋπόθεση για την οικονομική ανάπτυξη είναι να εφαρμόζονται «οι κανόνες του παιχνιδιού», δηλαδή να λειτουργούν με διαφάνεια και αποτελεσματικότητα οι δημοκρατικοί θεσμοί. Σε αυτούς τους «κανόνες του παιχνιδιού» εστιάζει η κοινή έρευνα των τριών επιστημόνων, που δραστηριοποιούνται στις ΗΠΑ και τιμώνται με το φετινό Βραβείο Νομπέλ Οικονομίας.

Πρόκειται για τους Νταρόν Ατζέμογλου και Σάιμον Τζόνσον, που διδάσκουν στο ΜΙΤ της Βοστώνης, καθώς και τον Τζέιμς Ρόμπινσον, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Και οι τρεις έχουν εντρυφήσει στον ρόλο των θεσμών, παραθέτοντας συγκεκριμένα παραδείγματα για να επιβεβαιώσουν τη θεωρία τους. «Είναι σημαντική μία γνήσια, ειλικρινής και συμπεριληπτική Δημοκρατία» τονίζει ο Σάιμον Τζόνσον.

Η αλήθεια είναι ότι ακόμη και οι Ατζέμογλου, Τζόνσον και Ρόμπινσον δεν διαθέτουν μία μαγική συνταγή, ούτε καταθέτουν συγκεκριμένες προτάσεις. Παρά ταύτα, εκτιμά η Σουηδική Ακαδημία στο σκεπτικό της βράβευσης, το έργο τους έχει τεράστια σημασία, γιατί «μας δείχνει ότι η ενίσχυση της Δημοκρατίας και των θεσμών αποτελεί μοχλό για την οικονομική ανάπτυξη και τη μείωση των ανισοτήτων που παρατηρούνται στην κατανομή του εισοδήματος παγκοσμίως».

Δύο διαφορετικά είδη θεσμών

Οι τρεις οικονομολόγοι θεωρούν ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά ήδη θεσμών: Από τη μία πλευρά εκείνοι που προωθούν τη συμπερίληψη και τη συναπόφαση, συμβάλλοντας μακροπρόθεσμα τόσο στην εδραίωση της Δημοκρατίας, όσο και στη δρομολόγηση της οικονομικής ανάπτυξης. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και θεσμοί που ωφελούν μόνο μία ελίτ ή μία μειοψηφία, χωρίς να υπηρετούν το ευρύτερο κοινωνικό συμφέρον.

Οι διαφορές - σύμφωνα με τους Ατζέμογλου, Τζόνσον και Ρόμπινσον - ήταν εμφανείς στην έρευνά τους για την επίδραση της αποικιοκρατίας. Ενώ σε συγκεκριμένες χώρες οι Ευρωπαίοι αποικιοκράτες είχαν επιβάλει καθεστώς πλήρους υποταγής και εκμετάλλευσης, άλλες χώρες κατάφεραν να αναπτύξουν εντελώς διαφορετικές δομές συμπερίληψης και βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Ακόμη κι αν ήταν από τις πιο φτωχές χώρες παγκοσμίως στην αρχή της αποικιοκρατίας, κατέγραψαν μία αξιοσημείωτη ανάπτυξη στη συνέχεια.

Διδαχές με διαχρονική αξία

Η έρευνα των τριών Αμερικανών οικονομολόγων μπορεί να αναφέρεται στην εποχή της αποικιοκρατίας, που έχει παρέλθει εδώ και δεκαετίες, αλλά έχει και διαχρονική αξία, αν αναλογιστούμε τον σημερινό παγκόσμιο ανταγωνισμό δημοκρατικών και αυταρχικών συστημάτων. Τελευταίο παράδειγμα: η αντιπαράθεση Ευρώπης και Κίνας σχετικά με την επιβολή εμπορικών δασμών και αντιποίνων. «Με βάση τα αποτελέσματα των ερευνών μας προτιμούμε τη Δημοκρατία» δηλώνει ο Ατζέμογλου, μόλις ανακοινώθηκαν τα ευχάριστα νέα για τη βράβευσή του.

Αλλά τότε πώς εξηγείται η οικονομική άνθηση της Κίνας, τον ρωτά ένας δημοσιογράφος. Ο ερευνητής του ΜΙΤ επισημαίνει ότι ανάπτυξη μπορεί να υπάρξει και σε αυταρχικά καθεστώτα, για παράδειγμα με την εφαρμογή πολιτικών για τη στοχευμένη ενίσχυση συγκεκριμένων κλάδων της οικονομίας. «Ωστόσο», επισημαίνει, «η προσωπική μου άποψη είναι ότι μακροχρόνια αυτά τα καθεστώτα δυσκολεύονται να διασφαλίσουν συνθήκες βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης».

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου