Από τον Σωκράτη στο smartphone

Λατρεύουν τη χλιδή, εκνευρίζουν τους δασκάλους τους και τεμπελιάζουν. Αυτά επέρριπτε στη νεολαία της εποχής του, δηλαδή 400 χρόνια προ Χριστού, ο Σωκράτης. Αλλά και ο μαθητής του Πλάτων γκρίνιαζε με τους νέους που εξισώνονται με τους μεγάλους και τους εχθρεύονται. Μήπως όμως και ο πνευματικός γόνος του Πλάτωνα, ο Αριστοτέλης, δεν τα έβλεπε όλα σκούρα για το μέλλον του πολιτισμού παρατηρώντας τα καμώματα της νεολαίας του καιρού του; Με άλλα λόγια η κριτική στη νέα γενιά είναι πανάρχαιο φαινόμενο, προσφιλής συνήθεια μέχρι τις μέρες μας. 

Οκνηροί και νάρκισσοι

Εδώ και χιλιετίες οι μεγάλοι συγχύζονται με τους νέους και αγωνιούν για την κατάπτωση των ηθών. Σήμερα για παράδειγμα η γκρίνια αφορά συχνά τις γενιές της δεκαετίας του ογδόντα και του ενενήντα. Αυτές οι γενιές, σημείωνε πικρόχολα ένας Βρετανός δημοσιογράφος, είναι οκνηρές, οικτίρουν τον ίδιο τους τον εαυτό, έχουν εμμονή με τις selfies και τα superfoods, κακομαθημένοι νάρκισσοι που πιστεύουν πως υπάρχουν 165 είδη σεξουαλικής ταυτότητας.

Αρχαία Ελλάδα, Ρώμη, Μεσαίωνας, σύγχρονη εποχή: πάντα τα ίδια παράπονα, τα ίδια ξόρκια. «Πού χάθηκε η ανδρική ορμή και η αθλητική όψη των προγόνων μας;», αναρωτιόταν το 1772 ένα αγγλικό περιοδικό σχολιάζοντας τη μόδα των νέων. «Αυτοί οι εκθηλυμένοι, αυτάρεσκοι, αποστεωμένοι μασκαράδες δεν είναι δυνατόν να κατάγονται ευθέως από τους ήρωές μας.»

Οι φόβοι των μεγάλων

Ο Βρετανός καθηγητής αρχαίας ιστορίας Μάθιου Σίπτον, που έχει μελετήσει τις διαμάχες των γενεών στη αρχαία Αθήνα, επισημαίνει: «Πριν από την αρχαία Ελλάδα ήταν η αρχαία Αίγυπτος και πιο παλιά η αρχαία Μεσοποταμία. Από πολλούς αρχαίους πολιτισμούς έχουν διασωθεί μαρτυρίες γι’ αυτό το στερεότυπο των νέων που δεν σέβονται τίποτα.» Κάθε γενιά νομίζει ότι μετά απ’ αυτήν έρχεται η καταστροφή και μάλιστα αυτό συμβαίνει από καταβολής κόσμου.

Ο  Αμερικανός κοινωνιολόγος Ντέιβιντ Φίνκελχορ μάλιστα έπλασε κατά το «παράνοια» τον όρο «juvenoia», κάτι σαν νεαράνοια, για να δηλώσει τον φόβο των μεγάλων μπροστά στους νεώτερους και ταυτόχρονα τον φόβο για το μέλλον αυτής της νεολαίας. «Στην ουσία», λέει, «είναι ο υπερβολικός φόβος για τις συνέπειες που θα έχουν οι κοινωνικές αλλαγές στα παιδιά μας.»

Αντίδραση στις αλλαγές

Η νεολαία στην ακμή της ηλικίας της, επισήμαινε ο Πλούταρχος, ρέπει προς τη σπατάλη, είναι αφοσιωμένη με πάθος στον χορό και ως εκ τούτου πρέπει να χαλιναγωγηθεί. Αν μελετήσει κανείς εγχειρίδια κοινωνικών επιστημών του 20ού αιώνα, θα δει ότι ο τόνος δεν άλλαξε και πολύ από την εποχή του Πλουτάρχου, συμπεραίνει ο Γερμανός καθηγητής εξελικτικής ψυχολογίας Γκίντερ Μάι. «Πρόκειται συνήθως για μια αρνητική, ελλειμματική προσέγγιση του νέου ανθρώπου από την προοπτική του τακτοποιημένου, ώριμου πια ατόμου.» Βλέπουμε συχνά τους νέους σαν ακατέργαστους ακόμα μεγάλους.

Ο Φίνκελχορ μάλιστα είναι πεπεισμένος ότι ο άνθρωπος φοβάται τις αλλαγές κι αυτό οφείλεται στην εξέλιξη του είδους. Στο κοινωνικό επίπεδο ο άνθρωπος θέλει να είναι φρουρός αξιών και θεσμών, που αμφισβητούνται όμως κάποια στιγμή από τη νεολαία. Και όσο πιο ριζικές είναι οι κοινωνικές αλλαγές, τόσο πιο κατηγορηματική είναι η αντίδραση των μεγάλων που νιώθουν να χάνουν το έδαφος κάτω από τα πόδια τους: Για όλα φταίνε οι νέοι!

Dpa, Σπύρος Μοσκόβου