Ανακούφιση για τη συμφωνία μεταρρύθμισης του ασύλου

Εξαντλημένοι και ανακουφισμένοι εμφανίστηκαν οι διαπραγματευτές από το Ευρωκοινοβούλιο, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπροστά στις κάμερες στις Βρυξέλλες. Μετά από μακρές διαβουλεύσεις κατά τη διάρκεια της νύχτας συμφώνησαν τελικά σε σχέδιο νόμο για ένα ολοκληρωμένο ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου. "Επί δέκα χρόνια γίνονταν προσπάθειες επ' αυτού", δήλωσε η πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα.

Το νομοθετικό πακέτο αποτελείται από οκτώ μέρη. «Πρόκειται για μία μεγάλη επιτυχία ενόψει της νέας χρονιάς, κατά την οποία θα διεξαχθούν και ευρωεκλογές», τόνισε με ικανοποίηση η Μέτσολα, προσθέτοντας πως η μεταρρυθμιστική δέσμη δεν είναι τέλεια, ωστόσο αποτελεί έναν συμβιβασμό πολύ καλύτερο σε σχέση με την τρέχουσα κατάσταση στις διαδικασίες χορήγησης ασύλου. Η πρόεδρος ελπίζει ακόμη πως έτσι η δυναμική των δεξιών λαϊκιστικών κομμάτων θα περιοριστεί στις εκλογές του 2024. «H Ευρώπη μπορεί να επιτύχει σε ένα θέμα που συγκινεί τους ανθρώπους», δήλωσε.

Εφαρμογή σε βάθος διετίας

Πάντως, θα περάσει κάποιος χρόνος μέχρι την εφαρμογή του νέου συστήματος ασύλου. Αρχικά, το Ευρωκοινοβούλιο και τα κράτη-μέλη θα πρέπει να εγκρίνουν επισήμως τη νομοθεσία μέχρι τα τέλη Απριλίου. Ακολούθως, θα χρειαστούν δύο περίπου χρόνια για την ολοκληρωτική εφαρμογή των κανονισμών στα κράτη-μέλη, όπως δήλωσε ο Σουηδός ευρωβουλευτής Τόμας Τόμπε, ο οποίος συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις εκ μέρος του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος.

Στον πυρήνα του νέου νομοθετικού πακέτου τίθεται η υποχρέωση των κρατών-μελών να καταγράφουν και να ελέγχουν όλους τους μετανάστες που φτάνουν στα εξωτερικά σύνορα, προκειμένου να διαπιστωθεί εάν προέρχονται από χώρες με ποσοστό αναγνώρισης μικρότερο του 20% στις διαδικασίες χορήγησης ασύλου. Σε αυτήν την περίπτωση οι μετανάστες, ακόμη και οι οικογένειες με παιδιά, θα περνούν από ταχείες διαδικασίες στα σύνορα. Σε κλειστά στρατόπεδα κοντά στα σύνορα θα αποφασίζεται εντός 12 εβδομάδων εάν θα απελαθούν αμέσως ή εάν τελικά χρήζουν προστασίας.

Θεσπίζεται πλέον καθήκον αλληλεγγύης

Όσοι χρήζουν προστασίας θα περνούν τότε από τις κανονικές διαδικασίες ασύλου, αυτές δηλαδή που αφορούν και στους μετανάστες που προέρχονται από κράτη με ποσοστό αναγνώρισης ασύλου μεγαλύτερο του 20%. Υπεύθυνο για τις διαδικασίες ασύλου θα παραμένει το ευρωπαϊκό κράτος στο οποίο έφτασαν αρχικά οι μετανάστες.

Για πρώτη φορά θεσπίζεται επιπλέον ένα «καθήκον αλληλεγγύης» μεταξύ των 27 κρατών-μελών. Τα επιβαρυμένα κράτη, όπως η Ιταλία, η Κύπρος ή η Ελλάδα, θα απαλλάσσονται από ορισμένους αιτούντες άσυλο. Σε περίπτωση που τα κράτη της βόρειας ή ανατολικής Ευρωπαϊκής Ένωσης αρνηθούν να δεχθούν αιτούντες άσυλο, θα μπορούν διαζευκτικά να προσφέρουν βοήθεια σε είδος ή να καταβάλλουν 20.000 ευρώ για κάθε αιτούντα άσυλο που δεν δέχονται.

Αποσκοπώντας στη διασφάλιση της επαναπροώθησης των μεταναστών μετά τις διαδικασίες στα σύνορα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θέλει να εντείνει τις διαπραγματεύσεις με τα κράτη προέλευσης και διέλευσης. Ακόμη, απελάσεις θα γίνονται και προς τις λεγόμενες ασφαλείς τρίτες χώρες. Μέχρι στιγμής από όσους είχαν την υποχρέωση να εγκαταλείψουν την Ε.Ε., μόλις το 1/5 έφυγε πράγματι.

Η Επιτροπή απορρίπτει την κριτική των ΜΚΟ

Η Ευρωπαία Επίτροπος Ίλβα Γιόχανσον, η οποία εργάζεται εδώ και χρόνια για τη βελτίωση του συστήματος ασύλου, επιμένει πως οι συνθήκες δεν θα επιδεινωθούν για τους μελλοντικούς μετανάστες, δηλώνοντας πως «καθ' όλη τη διάρκεια των διαδικασιών θα υπάρχει πρόσβαση σε νομικό σύμβουλο, ενώ το δικαίωμα για επανεξέταση ενώπιον δικαστηρίου διατηρείται».

Με αυτόν τον τρόπο η Επίτροπος θέλησε να απαντήσει στη σκληρή κριτική περίπου 50 οργανώσεων που εκτιμούν ότι οι νέοι κανονισμοί δεν είναι εφαρμόσιμοι και ότι θα οδηγήσουν στον περιορισμό του δικαιώματος ασύλου ή ακόμη και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η Γιόχανσον υποσχέθηκε ακόμη πως κατά τις διαδικασίες στα σύνορα θα υπάρχει ειδική μέριμνα και στέγαση για τις οικογένειες με παιδιά.

Η γερμανική κυβέρνηση τάχθηκε επί μακρόν κατά της συμπερίληψης οικογενειών με μικρά παιδιά στις ταχείες διαδικασίες, ωστόσο η άποψή της τελικά δεν επικράτησε. Παρ' όλα αυτά, η Γερμανίδα υπουργός Εσωτερικών Νάνσι Φέζερ επαίνεσε και αυτή το τελικό πλαίσιο ως μία μεγάλη επιτυχία για την Ευρώπη. «Εάν θέλουμε να διατηρήσουμε στο εσωτερικό μία Ευρώπη με ανοιχτά σύνορα, πρέπει να προστατεύσουμε τα εξωτερικά σύνορα, όπως και να θεσπίσουμε λειτουργικές διαδικασίες. Θέλουμε να θέσουμε ένα τέλος στους θανάτους στη Μεσόγειο, στο χάος και στην ανομία που υπάρχουν στα εξωτερικά σύνορα», εξήγησε η Φέζερ στο Βερολίνο.

Αντιθέτως, η Γιούλια Ντούκροβ, Γενική Γραμματέας της Amnesty International στη Γερμανία, επικρίνει πως «η μεταρρύθμιση αντιτίθεται στα ανθρώπινα δικαιώματα και θα οδηγήσει σε περισσότερο πόνο, περισσότερες επαναπροωθήσεις και περισσότερη βία στα εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε. Δεν θα επιλύσει τις υπάρχουσες προκλήσεις, αλλά θα τις επιδεινώσει». Η Amnesty International ασκεί έντονη κριτική μεταξύ άλλων στο γεγονός ότι, όταν χώρες, όπως για παράδειγμα η Λευκορωσία ή η Ρωσία, «εργαλειοποιούν» τους μετανάστες στέλνοντάς τους στα σύνορα της Ε.Ε., οι νέοι κανονισμοί προβλέπουν την άμεση απέλασή τους χωρίς άλλη διαδικασία. Η Ιταλία, για παράδειγμα, θα μπορούσε να κατηγορήσει κάποια διασωστική οργάνωση πως «εργαλειοποιεί» τους μετανάστες και να επαναπροωθήσει ναυαγούς μετανάστες.

Κρίσιμο το ποσοστό αναγνώρισης

Σύμφωνα με αναφορές τη Eurostat, οι νέες ταχύτερες διαδικασίες στα σύνορα θα αφορούν για παράδειγμα ανθρώπους από το Πακιστάν ή τη Βενεζουέλα, οι υπήκοοι των οποίων έχουν μέσο ποσοστό αναγνώρισης στην Ε.Ε. μικρότερο του 20%. Μετανάστες από τη Συρία, τη Σομαλία, το Μάλι ή το Αφγανιστάν, χώρες με ποσοστό αναγνώρισης σημαντικά υψηλότερο του 20%, θα περνούν από τις κανονικές διαδικασίες, που μπορεί να διαρκέσουν επί του παρόντος μερικά χρόνια.

Στην περίπτωση της Τουρκίας οι αριθμοί παρουσιάζουν μεγάλη δυναμική – οι αιτούντες άσυλο αυξήθηκαν σημαντικά φέτος. Ωστόσο στη Γερμανία, για παράδειγμα, το ποσοστό αναγνώρισης μειώθηκε από 28% το 2022 σε 15% φέτος.

Στη νομοθεσία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάνει λόγο και για «κέντρα υποδοχής», μέχρι στιγμής όμως ούτε η Ελλάδα ούτε η Ιταλία έχουν δεσμευτεί να κατασκευάσουν τέτοια νέα στρατόπεδα για τις συνοριακές διαδικασίες. Όσον αφορά την Ουγγαρία και την Πολωνία, κατά την ψηφοφορία που έλαβε χώρα στο Συμβούλιο των Υπουργών τον περασμένο Ιούνιο τα δύο κράτη αρνήθηκαν να υιοθετήσουν το καθήκον αλληλεγγύης. Από τα ανωτέρω διαφαίνεται επομένως πως είναι πιθανό να προκύψουν προβλήματα κατά την πρακτική εφαρμογή του νέου νομοθετικού πλαισίου για το άσυλο.

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς