Αλάβαστρο, «ο φόβος και ο τρόμος» των συντηρητών

Είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα τέχνης του Μεσαίωνα. Η Αγία Τράπεζα του Ρίμινι. Ο Χριστός στο σταυρό και πολλές άλλες φιγούρες φιλοτεχνημένες σε ένα εργαστήριο γύρω στο 1430 στην Ολλανδία, για έναν πελάτη στην Ιταλία, με ένα υλικό από τη Γερμανία. Και εδώ ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα. «Το αλάβαστρο είναι η ντίβα ανάμεσα στα πετρώματα», λέει ο Χάραλντ Τάις, επικεφαλής του εργαστηρίου αποκατάστασης των γλυπτών στο Μουσείο Λιμπιγκχάους.

Το αλάβαστρο μπορεί να μοιάζει με μάρμαρο, αλλά είναι ένα είδος γύψου και άρα πολύ πιο ευαίσθητο. «Όταν έρχεται σε επαφή με το νερό, διαλύεται σαν ένα κυβάκι ζάχαρη», λέει ο Τάις. Είναι τόσο μαλακό που μπορεί να χαραχθεί με το νύχι και επίσης δεν του αρέσει καθόλου η ζέστη. Αυτό σημαίνει ότι αποκλείονται οι συνήθεις μέθοδοι αποκατάστασης. Δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ούτε ατμός ούτε βούρτσα. Τι απομένει λοιπόν;  Οι εργασίες στο Λιμπινγκχάους ξεκίνησαν με μια γεωλογική έρευνα.

Ερευνητές από τη Γαλλία προσδιόρισαν τα ισότοπα του υλικού, έψαξαν αντίστοιχες περιπτώσεις στη φύση και βρήκαν κάτι ενδιαφέρον στο Σταϊγκερβάλντ. Οι συντηρητές έπαιρναν δείγματα από εκεί και έκαναν δοκιμές πάνω στα υλικά που είχαν συλλέξει. Το λέιζερ λειτούργησε καλύτερα στο πρώτο βήμα. «Τα καταφέρνει χωρίς νερό και χωρίς πίεση», όπως εξηγεί ο Τάις. Το δεύτερο βήμα προήλθε από τον Ισπανό ειδικό Μιγκουέλ Γκονζάλες ντε Χεβέντο Ιμπανέζ.  Μια φυτική ουσία που αφαιρεί την κίτρινη θολότητα από το αλάβαστρο.

Η δουλειά όμως δεν τελείωσε εκεί γιατί προηγούμενες αποκαταστάσεις είχαν προκαλέσει ζημιές.

Όταν η συντήρηση βλάπτει...

Ακόμη και στην εποχή του Μπαρόκ, οι εξαιρετικά φινετσάτες φιγούρες πρέπει να είχαν βουτηχτεί στο νερό, λέει ο Στέφαν Ρόλερ, επικεφαλής του τμήματος για τον Μεσαίωνα στο Λιμπιγκχάους. Η «απώλεια αρχικού υλικού» είναι ανεπανόρθωτη. Ακόμα και στο μουσείο του, στη δεκαετία του 1970 οι συντηρήσεις γίνονταν καμιά φορά όχι μόνο βάναυσα, αλλά υπαγορεύονταν και από υποκειμενικούς αισθητικούς λόγους.

Ο σταυρός επιμηκύνθηκε πάνω από μισό μέτρο και τα μέρη που έλειπαν στις φιγούρες συμπληρώθηκαν από γύψο. Με τα χρόνια, τα σημεία της κόλλας αποχρωματίστηκαν και η όλη κατασκευή έγινε ασταθής.

Όταν η Αγία Τράπεζα έπρεπε να μεταφερθεί ως δάνειο σε άλλα μουσεία, η ομάδα βρισκόταν στα πρόθυρα νευρικής κρίσης, όπως λένε αστειευόμενα τα μέλη της.

«Αποστολή Ρίμινι»

Η κατάσταση της Αγίας Τράπεζας δεν ήταν πλέον αποδεκτή. «Έπρεπε να δράσουμε», λέει ο Ρόλερ. Από τις 3 Νοεμβρίου 2021 έως τις 24 Απριλίου 2022, το Λιμπινγκχάους παρουσιάζει μια έκθεση με τον τίτλο «Αποστολή Ρίμινι». Δεν είναι μόνο για το αλάβαστρο ως υλικό και τη δύσκολη συντηρήσή του αλλά και για τους άγνωστους Ολλανδούς καλλιτέχνες, έργα των οποίων βρίσκονται σε μουσεία σε όλο τον κόσμο.

Η «Αποστολή Ρίμινι» απάντησε σε πολλά ερωτήματα, αλλά όχι σε όλα. Το ότι οι φιγούρες ήταν αρχικά πολύχρωμες είναι βέβαιο, αλλά ποια μέρη ήταν βαμμένα; Ήταν εκεί όπου φαίνεται το αλάβαστρο ματ ή γυαλισμένο; Και πώς ήταν τοποθετημένες οι φιγούρες;

Το Λιμπιγκχάους έχει επιλέξει μια απλή, μοντέρνα παρουσίαση. Κατά τη διάρκεια της αποκατάστασης, δεν αφαιρέθηκαν μόνο όλες οι μεταγενέστερες προσθήκες αλλά και τα στοιχεία του πρωτοτύπου που ήταν από άλλο υλικό, όπως λόγχες και καρφιά. Στο επίκεντρο βρίσκεται μόνο το αλάβαστρο.

Σάντρα Τράουνερ, dpa

Επιμέλεια: Μαρία Ρηγούτσου