Αίγυπτος: 10 χρόνια από το πραξικόπημα Αλ-Σίσι

Πριν από ακριβώς δέκα χρόνια ο στρατηγός Αμπντέλ Φαράχ Αλ Σίσι έγινε ο νέος «ισχυρός άνδρας» της Αιγύπτου. Με στρατιωτικό πραξικόπημα ανέτρεψε τον πρώτο εκλεγμένο πρόεδρο στην ιστορία της χώρας, τον ισλαμιστή Μοχάμεντ Μόρσι, για να εγκαθιδρύσει μία «προσωρινή» κυβέρνηση. Την εποχή εκείνη ο Αλ Σίσι κατηγορούσε τον Μόρσι ότι δεν κατάφερε να εδραιώσει μία πολιτική εθνικής συμφιλίωσης και διαβεβαίωνε τους πάντες ότι ο στρατός «δεν έχει κανένα συμφέρον να παραμείνει στην εξουσία και θέλει να δρομολογήσει, σε εύθετο χρόνο, τις διαδικασίες για επιστροφή σε πολιτική διακυβέρνηση». 

Δέκα χρόνια αργότερα ο Αλ Σίσι παραμένει παντοδύναμος, ενώ η οικονομική κατάσταση της χώρας μάλλον επιδεινώνεται. Ο πληθωρισμός ευξάνεται, το εθνικό νόμισμα έχει χάσει το ήμισυ της αξίας του, ένας στους τρεις Αιγύπτιους ζει σε συνθήκες φτώχειας και η πολυπληθέστερη χώρα του αραβικού κόσμου αναγκάζεται να «ξεπουλήσει» περιουσιακά στοιχεία όπως την Telecom Egypt και πολλούς κρατικούς λιμένες, προκειμένου να εξυπηρετήσει το δημόσιο χρέος της.

Όμως ο Αλ Σίσι γαντζώνεται όλο και πιο γερά στην εξουσία. Αντιφρονούντες και ανεξάρτητοι δημοσιογράφοι συλλαμβάνονται και φιμώνονται. Η αμερικανική MKO Freedom House χαρακτηρίζει την Αίγυπτο «μη ελεύθερη» χώρα, με τις επιδόσεις της να επιδεινώνονται στο πεδίο των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Σήμερα στη διεθνή κατάταταξη της Freedom House η Αίγυπτος συγκεντρώνει μόλις 18 στα 100 μόρια, ενώ το 2018 είχε 26/100. Την ίδια στιγμή το Μαρόκο αξιολογείται με 37/100 και η Γερμανία με 94/100.

Οικονομία και δικαιώματα

Αναλυτές εκτιμούν ότι τόσο οι γειτονικές χώρες, όσο και οι δυτικοί σύμμαχοι υπερτονίζουν τη σημασία ή και τα προβλήματα της αιγυπτιακής οικονομίας, ενώ δεν εστιάζουν με την ίδια προσήλωση στην πολιτική διάσταση και στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πέρσι 170 βουλευτές από εθνικά Κοινοβούλια της Ευρώπης, σε ανοιχτή επιστολή τους προς το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, απηύθυναν έκκληση για τη θέσπιση ειδικής επιτροπής παρατηρητών για την Αίγυπτο, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι «η αποτυχία της διεθνούς κοινότητας να παρέμβει στο ζήτημα αυτό και η διστακτικότητά της έστω και για μία απλή αναφορά στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχει ενισχύσει την αίσθηση ατιμωρησίας των αιγυπτιακών αρχών».

Γεωπολιτικές ισορροπίες

Ο Τίμοθυ Κάλντας, υποδιευθυντής του Ινστιτούτου Ταχρίρ για τη Μέση Ανατολή με έδρα την Ουάσιγκτον, υπενθυμίζει ότι η Αίγυπτος βρισκόταν πάντα σε ένα κρίσιμο γεωγραφικό σταυροδρόμι μεταξύ Αφρικής, Ασίας και Ευρώπης, με ιδιαίτερη στρατηγική σημασία. Γι αυτό, επισημαίνει, αποτελεί παράδοση για τους κυβερνώντες στο Κάιρο να επιδίδονται σε γεωπολιτικές κινήσεις τακτικής απέναντι σε συμμαχικές χώρες, ακόμη και αν χρειαστεί να υποκινούν τη μία εναντίον της άλλης. «Για παράδειγμα, όταν οι χώρες του Κόλπου άρχισαν να πιέζουν την Αίγυπτο, η ηγεσία της στράφηκε περισσότερο προς τις ΗΠΑ», λέει ο Τίμοθυ Κάλντας στην Deutsche Welle. «Όταν υπήρξε πίεση και από εδώ, έκανε στροφή προς τη Γαλλία, αν οι Γάλλοι τους πιέσουν μπορεί να στραφούν στη Ρωσία. Πρόκειται για μία στρατηγική δεκαετιών, δεν είναι κάτι που τώρα ανακάλυψε ο Αλ Σίσι».

Ένα κομμάτι της στρατηγικής αποτελούν και τα εξοπλιστικά προγράμματα. Σύμφωνα με τον Τίμοθυ Κάλντας, πρόσφατη γαλλική έκθεση αναφέρει ότι από το 2012 η Αίγυπτος είναι ένας από τους μεγαλύτερους εισαγωγείς γαλλικού αμυντικού εξοπλισμού παγκοσμίως. Το ίδιο συμβαίνει με τις εισαγωγές αμυντικού εξοπλισμού από τη Γερμανία. Η αλήθεια είναι βέβαια ότι η Αίγυπτος, συγκρινόμενη με χώρες όπως η Συρία και η Υεμένη, φαντάζει ως υπόδειγμα σταθερότητας στην περιοχή και αυτό διευκολύνει τις προσπάθειες των δυτικών κυβερνήσεων να δικαιολογήσουν την «επένδυσή» τους σε αυτή τη χώρα, η οποία, σημειωτέον, αποτελεί και μία τεράστια αγορά 100 εκατομμυρίων καταναλωτών.

«Εξαγοράζεται» η πολιτική σταθερότητα;

 Αν συνυπολογιστεί και η σημασία της Αιγύπτου στην ανάσχεση της παράτυπης μετανάστευσης στη Μεσόγειο, θα υπέθετε κανείς ότι πολλές δυτικές δυνάμεις προτιμούν να μην θίγουν τα «κακώς κείμενα» όσον αφορά τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για να προτάξουν την πολιτική σταθερότητα σε ένα τόσο κρίσιμο γεωπολιτικό σταυροδρόμι. Ωστόσο, ο Τίμοθυ Κάλντας υποστηρίζει ότι αυτή η εξίσωση «δεν βγαίνει» και ότι, αντιθέτως, μακροπρόθεσμα ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ο παράγοντας που διασφαλίζει την πολιτική σταθερότητα.

Οι δυτικές χώρες δεν αντιλαμβάνονται πόσο βραχυπρόθεσμη είναι η πολιτική που ακολουθούν», λέει χαρακτηριστικά. «Αυτό που συμβαίνει δεν είναι ότι εξαγοράζουν σταθερότητα ως αντάλλαγμα για την αδιαφορία τους σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στην πραγματικότητα οι παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ένας από τους παράγοντες που τρέφουν την πολιτική αστάθεια.Η σημερινή οικονομική κρίση της Αιγύπτου οφείλεται στην στρατηγική που ακολούθησε ο Αλ Σίσι την τελευταία δεκαετία, θέλοντας να χρηματοδοτήσει την εδραίωσή του στην εξουσία και το δίκτυο των πελατειακών σχέσεών του».

Η σκοπιμότητα των κρατικών επενδύσεων

Σε παλαιότερη ανάλυσή του για την Αίγυπτο ο Στέφαν Ρολ, διευθυντής ερευνητικών προγραμμάτων του Γερμανικού Ινστιτούτου Επιστήμης και Πολιτικής (SWP) στο Βερολίνο ανέφερε ότι «τα διαθέσιμα κονδύλια δεν χρηματοδοτούν παραγωγικές επενδύσεις για το μέλλον, αλλά διοχετεύονται σε μεγάλα έργα με αμφίβολη οικονομική σκοπιμότητα, τα οποία ενίοτε χρηματοδοτούν - εμμέσως, τουλάχιστον - τους μηχανισμούς του αστυνομικού κράτους». Σημαντικό ρόλο σε όλα αυτά διαδραματίζει και ο στρατός, ο οποίος επωφελείται περισσότερο από κάθε άλλον από τα προγράμματα κρατικών επενδύσεων και συμβάλλει όσο κανείς άλλος στην εδραίωση του καθεστώτος Αλ-Σίσι.

Αλλά σε τελική ανάλυση τί μπορεί να κάνει η Δύση για να αναστρέψει την κατάσταση; Ο Τίμοθυ Κάλντας προειδοποιεί ότι «δεν μπορεί κανείς να αναγκάσει την Αίγυπτο να γίνει Δημοκρατία. Αλλά αυτό που μπορεί να κάνει, είναι να σταματήσει να επιδοτεί τον αυταρχισμό, να σταματήσει να διευκολύνει τη διαιώνιση μίας δικατορίας στην Αίγυπτο».

Επιμέλεια: Γιάννης Παπαδημητρίου