Έφυγε η σιδηρά κυρία του Μουσείου Πούσκιν

Πολλοί ήταν εκείνοι που χαρακτήριζαν την Ιρίνα Αντόνοβα «στρατιώτη της τέχνης». Ντυμένη πάντα με αυστηρά ρούχα και σοβαρό ύφος. Για πολλές δεκαετίες υπηρέτησε την τέχνη από τη θέση της διευθύντριας του σημαντικού Μουσείου Πούσκιν της Μόσχας, κρατώντας σταθερά τα ηνία του και οδηγώντας το στη νέα εποχή. Από τη θέση της διευθύντριας παραιτήθηκε μόλις πριν από λίγα χρόνια, το 2013, σε ηλικία 91 ετών. Η Ιρίνα Αντόνοβα «έφυγε» τη Δευτέρα σε ηλικία 98 ετών μετά από επιπλοκές που προκάλεσε ο κορωνοϊός στα χρόνια νοσήματά της, όπως μετέδωσε το ρωσικό πρακτορείο Tass.

Η Αντόνοβα ήταν ευρέως γνωστή και στη Γερμανία, για τον μεγάλο αγώνα που έδωσε υπέρ της παραμονής στη Ρωσία των έργων τέχνης που είχαν μεταφερθεί από τη ναζιστική Γερμανία στη Ρωσία μετά το τέλος του B´ Παγκοσμίου Πολέμου. Πρόκειται για σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα και έργα τέχνης, τα οποία ο Κόκκινος Στρατός μετέφερε στη Ρωσία ως λάφυρα πολέμου, μετά τη νίκη του επί της χιτλερικής Γερμανίας. Η Ιρίνα Αντόνοβα υπερασπίστηκε με σθένος τη θέση ότι η «λεία» του Κόκκινου Στρατού θα έπρεπε να θεωρηθεί «αποζήμιωση» για τις ανυπολόγιστες απώλειες που υπέστη το ρωσικό έθνος κατά τη διάρκεια του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου από τους ναζί.

Σκληρή φρουρός του Μουσείου Πούσκιν

Η Αντόνοβα διετέλεσε διευθύντρια του Μουσείου Πούσκιν για 51 χρόνια αλλά και μετά τη συνταξιοδότησή της ο λόγος της συνέχισε να παίζει βαρύνοντα ρόλο. Γεννήθηκε στη Μόσχα στις 20 Μαρτίου του 1922 και ως παιδί έζησε κάποια χρόνια στη Γερμανία. Γι' αυτό μιλούσε άπταιστα γερμανικά. Ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της στο Μουσείο Πούσκιν ήδη επί Στάλιν. Ίσως η πιο σημαντική παρακαταθήκη της από ρωσική σκοπιά ήταν η συμβολή της στην ψήφιση νόμου που όριζε ότι «τα πολιτιστικά αγαθά που μεταφέρθηκαν από τη Γερμανία αποτελούν πολεμική αποζημίωση».

Γεγονός είναι πάντως ότι εδώ και δεκαετίες οι δύο χώρες βρίσκονται σε διαπραγματεύσεις για τα επίμαχα πολιτιστικά αγαθά. Μεταξύ αυτών βρίσκεται και ο αμύθητης αξίας Θησαυρός του Πριάμου απότα ευρήματα της αρχαίας Τροίας κατά τις ανασκαφές του Ερρίκου Σλήμαν. Η Αντόνοβα, ορκισμένη κομμουνίστρια μέχρι το τέλος της ζωής της, είχε πει κάποτε: «Η επιστροφή αυτών των πολιτιστικών αγαθών θα σήμαινε το ξέσπασμα επανάστασης σε όλες τις συλλογές έργων τέχνης ανά τον κόσμο».

Άνοιγμα της σοβιετικής τέχνης στον κόσμο

Η Αντόνοβα μιλούσε ανοιχτά και δεν δίσταζε να πει ότι τα μεγάλα μουσεία παγκοσμίως είναι γεμάτα με λεηλατημένη τέχνη, λάφυρα πολέμων και εκστρατειών. Παρά τις αιχμηρές απόψεις της, η Ιρίνα Αντόνοβα έχαιρε σεβασμού σε διεθνές επίπεδο και οι θέσεις της για θέματα πολιτισμού αλλά και πολιτικής είχαν βαρύτητα. Και όπως όλοι αναγνωρίζουν, έδωσε κι έναν άλλο μεγάλο αγώνα: να ανοίξει η ρωσική τέχνη προς τη Δύση και τον κόσμο. Τη σοβιετική περίοδο κατάφερε μάλιστα να οργανώσει σημαντικές εκθέσεις με έργα του Σαλβαδόρ Νταλί και του Πικάσο. Κατάφερε να φέρει στη σοβιετική Μόσχα για μια έκθεση μέχρι και τη Μόνα Λίζα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι.

Μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου άνοιξε για πρώτη φορά τις αποθήκες, όπου φυλασσόταν η λεηλατημένη τέχνη του Κόκκινου Στρατού. Ωστόσο αυτό έγινε αφότου η κυβέρνηση στη Μόσχα είχε συμφωνήσει με την τότε ηγεσία της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας την επιστροφή ορισμένων έργων τέχνης στην Πινακοθήκη της Δρέσδης. Σε ηλικία 98 ετών η Ιρίνα Αντόνοβα, η σιδηρά κυρία του ρωσικού πολιτισμού, αναχώρησε για πάντα. Η μακρά πορεία της και η ταύτισή της με το Μουσείο Πούσκιν θα μείνουν στην ιστορία.

Χάικε Μουντ

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη