Έγκον Kρεντς: Το Τείχος ήταν το σύνορο δύο συστημάτων

Το φθινόπωρο του 1989 ο Έγκον Κρεντς βρισκόταν στο επίκεντρο των γεγονότων. Στις 18 Οκτωβρίου είχε διαδεχθεί τον Έριχ Χόνεκερ, αλλά στο αξίωμα του προέδρου της Ανατολικής Γερμανίας ή DDR έμεινε μόνο μέχρι τις 6 Δεκεμβρίου του ίδιου χρόνου. Η μαρτυρία του για τις κρίσιμες ώρες εκείνης της ιστορικής νύχτας που ο κόσμος ξεχυνόταν στους δρόμους του ανατολικού Βερολίνου για να πάει στο Τείχος και να περάσει στην άλλη πλευρά, ρίχνει φως σε αγνωστες μέχρι τώρα πτυχές.

Ο τελευταίος πρόεδρος της DDR είχε και όλη την ευθύνη των χειρισμών για να μην οδηγηθεί η κατάσταση σε αιματοκύλισμα μετά την περίφημη συνέντευξη τύπου του Γκίντερ Σαμπόφσκι, μέλους του πολιτμπιρό Ανατολικής Γερμανίας, ο οπο΄ίος ανακοίνωσε την νέα ταξιδιωτική οδηγία για ταξίδια στη Δυτική Γερμανία. Το «λάθος» του Σαμπόφκσι ήταν ότι η οδηγία θα ίσχυε από την επομένη, την 10η Νοεμβρίου, και όχι άμεσα, όπως ο ίδιος είπε.

«Ήθελα να το μάθουν οι πολίτες της DDR από εμάς»

Να πώς περιγράφει ο Κρεντς στην εφημερίδα Berliner Zeitung εκείνες τις δραματικές στιγμές: «Με πήρε τηλέφωνο ο ΄Εριχ Μίλκε, ο υπουργός Εθνικής Ασφάλειας (Stazi) και μου είπε ότι μεγάλη μάζα ανθρώπων κατευθύνεται στα σύνορα και με ρωτούσε πώς θα αντιδρούσαμε. Εγώ δεν παρακολούθησα τη συνέντευξη τύπου του Σαμπόφκσι, γιατί εκείνη τη μέρα προετοιμάζαμε στην Κεντρική Επιτροπή την ταξιδιωτική οδηγία, στην οποία αναφερόταν. Δεν ήταν ένα κομμάτι χαρτί της CIA ή της KGB ή μιας άλλης μυστικής υπηρεσίας. Ήταν μια ανακοίνωση τύπου, στην οποία είχε τεθεί εμπάργκο δημοσίευσης μέχρι την επομένη το πρωί. Ο Σαμπόφκσι έπρεπε μόνο να εξηγήσει την πρόθεσή μας. Κάτι που δεν έκανε. Η πρόωρη ανακοίνωση της ημερομηνίας οδήγησε εκείνη τη νύχτα, κατά τη  διάρκεια της οποίας εμείς έπρεπε να κάνουμε τις απαραίτητες προετοιμασίες για το άνοιγμα των συνόρων σε μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση. Χάρη στη νηφαλιότητα των μεθοριακών φρουρών, που εφάρμοσαν πιστά την εντολή μου, που είχα δώσει πολύ νωρίτερα, ώστε να μην κάνουν χρήση όπλων απεφεύχθη κλιμάκωση με απρόβλεπτες συνέπειες».

Ο Έγκον Κρεντς αποκαλύπτει και ένα τηλεφώνημα που πήρε το μεσημέρι εκείνης της ημέρας από τον τότε αντιπρόεδρο του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος Γιοχάνες Ράου (σσ. αργότερα έγινε πρόεδρος της Γερμανίας) και που σε εμπιστευτικό κλίμα τον ρωτούσε τι σχεδίαζαν με τα ταξίδια. «Σκέφτηκα», λέει ο Κρεντς, «εάν τώρα πεις, ότι θα μιλήσουμε γι αυτό στην Κεντρική Επιτροπή, τότε ο Ράου θα τηλεφωνήσει στον Βίλι Μπραντ και οι πολίτες της DDR θα μάθουν τα νέα μέσω της Δύσης. Δεν το ήθελα. Ήθελα να το μάθουν οι πολίτες της DDR από εμάς».

Ο ρόλος του Γκορμπατσόφ

Αστάθμητος παράγων της 9ης Νοεμβρίου ήταν η στάση της Σοβιετικής Ένωσης. Ο Έγκον Κρεντς διηγείται ότι εκείνη τη νύχτα προσπαθούσε να συντονίσει τις κινήσεις του με τον υπουργό Άμυνας, αλλά δεν μπορούσε να τον βρει. «Δεν υπήρχαν τότε κινητά». Ακολούθησε τηλεφώνημα του Έριχ Μίλκε, που ρωτούσε κι αυτός να μάθει τι επρόκειτο να γίνει. Στις προθέσεις του Κρεντς δεν ήταν η χρήση βίας. «Θέλαμε ούτως ή άλλως να ανοίξουμε τα σύνορα την επόμενη, δεν θέλαμε να προκαλέσουμε άλλη μια σύγκρουση με τον λαό». Θεωρητικά η Σοβιετική Ένωση, με τις στρατιωτικές της δυνάμεις εγκατεστημένες στη Γερμανία, είχε κάθε δικαίωμα να υπερασπιστεί την τετρασέλιδη Συμφωνία των 4 Συμμάχων για το Βερολίνο (σσ. υπεγράφη στις 3 Σεπτεμβρίου του 1971 στον αμερικανικό τομέα).

Όμως και εδώ τα πράγματα ήρθαν διαφορετικά. Ο Έγκον Κρεντς θυμάται: «Στις 10 Νοεμβρίου μού τηλεφώνησε ο σοβιετικός πρέσβης Βιάτσεσλαβ Κοτσεμασόφ για να μου πει ότι η Μόσχα ανησυχούσε πολύ για τις εξελίξεις στα σύνορα και ότι η Σοβιετική Ένωση ήταν υπέρ του ανοίγματος των συνόρων ανάμεσα στις δύο χώρες, όχι όμως στο Βερολίνο, γιατί ήταν υπόθεση των Συμμάχων, και εμείς δεν είχαμε δικαίωμα να το κάνουμε. Με παρακάλεσε να στείλω μήνυμα στον Γκορμπατσόφ, κάτι που έκανα. Δύο ώρες αργότερα μου τηλεφώνησε ο Κοτσεμασόφ για να μου πει ότι ο Γκορμπατσόφ μας έδινε συγχαρητήρια που ανοίξαμε τα μεθοριακά φυλάκια στο Τείχος. Μπορείτε να φανταστείτε, τι έγινε εκείνη την ώρα στο κεφάλι μου; Μέσα σε δύο ώρες από την πρωτεύουσα της συμμαχικής χώρας, δυο αντικρουόμενα μηνύματα. Τότε αναρωτήθηκα, ποιος κάνει κουμάντο στη Μόσχα; Ο Γκορμπατσόφ; Ο κρατικός μηχανισμός; Η κρατική ασφάλεια; Ο στρατός; Δεν μου ήταν τότε σαφές ότι ο Γκορμπατσόφ διαπραγματευόταν για εμάς με τη Δύση πίσω από τις πλάτες μας.»

Στις 11 Νοεμβρίου του 1989 ο Έγκον Κρεντς έλαβε τηλεφώνημα από τον καγκελάριο Χέλμουτ Κολ, που τον ευχαρίστησε για το άνοιγμα των συνόρων. «Για Πτώση του Τείχους ούτε λόγος». Νωρίτερα ο Γκορμπατσόφ έστειλε μήνυμα στον Κολ και τον προειδοποίησε για το ενδεχόμενο χαοτικών καταστάσεων σε περίπτωση που ο καγκελάριος ήθελε να αποσταθεροποιήσει την DDR.

«Ο κίνδυνος για τη Γερμανία έρχεται από τους νεοναζί»

Με την ασφάλεια που δίνει το πέρασμα του χρόνου ο Έγκον Κρεντς έχει την πολυτέλεια σήμερα να μετανιώνει για ορισμένες κινήσεις του. Για παράδειγμα, παραδέχεται ότι ήταν λάθος να μην πάει κι αυτός εκείνη τη νύχτα στο Τείχος. «Θα ήταν μια ένδειξη ότι είχαμε τη σταθερή πρόθεση για ένα διαρκές άνοιγμα των συνόρων και θα ήταν μια ηθική βοήθεια για τους μεθοριακούς φύλακες, αλλά δεν μπορούσα να εγκαταλείψω το γραφείο μου», αναφέρει, συμπληρώνοντας: «Ως πολιτικός που πρέπει να δρα, έχει πολλά που πρέπει κανείς να σταθμίσει. Τα δικά μου περιθώρια αποφάσεων εκείνο το βράδυ ήταν πολύ περιορισμένα. Είτε θα προχωρούσαμε με τη βοήθεια των σοβιετικών φίλων μας, είτε θα αφήναμε τα πράγματα ελεύθερα να εξελιχθούν». Το ότι δεν θέλησε να αναμειχθεί στην πολιτική της Επανενωμένης Γερμανίας δεν σημαίνει ότι δεν έχει και άποψη για τα πολιτικά δρώμενα. Υποστηρίζει ότι ο κίνδυνος για τη σημερινή Γερμανία δεν προέρχεται από την κληρονομιά της DDR, αλλά από τους ναζί και τους νεοναζί. Και αντιτίθεται σθεναρά στη θεωρία των δύο δικτατοριών, σύμφωνα με την οποία για τους Ανατολικογερμανούς μετά την κόκκινη δικτατορία ακολούθησε ο φαιός πολιτικός νανισμός. «Αποτελεί μια τεράστια προσβολή για εκατομμύρια πολίτες της DDR. Οι ιδρυτές της είχαν μια βαθιά αντιφασιστική στάση».

Για την τρομακτική άνοδο των ποσοστών του AfD ο Κρεντς δηλώνει ότι ευθύνονται όλα τα κόμματα που εκπροσωπούνται στη Βουλή. Και δικαιώνει την καγκελάριο Μέρκελ στην απόφασή της να ανοίξει τα σύνορα για τους πρόσφυγες. Τελικά, θυμώνει γιατί το Τείχος του Βερολίνου δεν έπεσε νωρίτερα; «Εκ των υστέρων θα ήταν εύκολο να συμφωνήσω με αυτό. Αλλά αυτά τα σύνορα δεν ήταν μόνο μεταξύ δύο Γερμανιών. Ήταν τα εξωτερικά σύνορα του Συμφώνου της Βαρσοβίας, ήταν η πρώτη γραμμή άμυνας του σοβιετικού στρατού, ήταν οικονομικά σύνορα ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα και το Συμβούλιο Οικονομικής Αλληλοβοήθειας (COMECON). Και τελικά ήταν το σύνορο μεταξύ δύο συστημάτων».

Ειρήνη Αναστασοπούλου

Σημείωση: Ο Έγκον Κρεντς (82 χρονών) μετά από μακρά δικαστική διαμάχη, καταδικάστηκε το 1990 σε κάθειρξη 6 χρόνων ως υπεύθυνος για τις εκτελέσεις φυγάδων μέσω του Τείχους. Την απόφαση σχολίασε «ως Ψυχρός Πόλεμος στην αίθουσα του δικαστηρίου». Μετά από έκτιση 3 χρόνων της ποινής του αφέθηκε ελεύθερος με περιοριστικούς όρους. Έχει συγγράψει πολλά βιβλία, το τελευταίο του έχει τίτλο «Εμείς και οι Ρώσοι».