Έβο Μοράλες: το άδοξο τέλος ενός πολιτικού θρύλου

Ο Έβο Μοράλες, ο πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας, βρισκόταν στην εξουσία για περίπου 14 χρόνια. Στα χρόνια της διακυβέρνησής του η οικονομία της Βολιβίας αναπτύχθηκε κατά περίπου 4,9% ετησίως. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η φτώχεια μειώθηκε από 63% σε 35% και ο πλούτος μοιράστηκε στον πληθυσμό μέσω πολλών κοινωνικών προγραμμάτων.

Στις εκλογές της 20ης Οκτωβρίου στη Βολιβία ο σοσιαλιστής ηγέτης ανακηρύχθηκε νικητής από τον πρώτο γύρο. Όμως η αντιπολίτευση και ορισμένοι διεθνείς παρατηρητές τον κατηγόρησαν για εκλογική απάτη και νοθεία. Λίγο καιρό πριν ολοκληρωθεί η παρούσα θητεία του, ο Μοράλες παραιτήθηκε και βρήκε πολιτικό άσυλο στο Μεξικό. Είναι αυτό το τέλος μιας εποχής για τη Βολιβία;

Η πτώση του Έβο Μοράλες και το καθοριστικό δημοψήφισμα

«Δεν είμαι σίγουρος ότι αυτό είναι πραγματικά το τέλος του Έβο Μοράλες» λέει στη Deutsche Welle ο Γκύντερ Μάιχολντ, εμπειρογνώμονας σε θέματα Λατινικής Αμερικής και αναπληρωτής διευθυντής του Ιδρύματος Επιστήμης και Πολιτικής του Βερολίνου. «Στη Λατινική Αμερική υπάρχει μια τάση οι ηγέτες να ξαναγεννιούνται από τις στάχτες τους και οι παλιές πολώσεις να ξαναζωντανεύουν. Κάτι τέτοιο βιώνουμε σήμερα στη Βραζιλία με τον πρώην Πρόεδρο Λούλα». Για τον Μάιχολντ το αξιοσημείωτο είναι ότι «ο Μοράλες ανατράπηκε από τους δικούς του ανθρώπους. Τα τελευταία χρόνια στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στο στρατό. Η στρατιωτική ηγεσία, που ο ίδιος επέλεξε, ήταν τελικά αυτήν που τον απομάκρυνε την πιο κρίσιμη στιγμή».

Τι ήταν όμως αυτό το οποίο οδήγησε το Βολιβιανό πρόεδρο στην παρακμή; Ο Μάιχολντ εντοπίζει το σημείο καμπής στο δημοψήφισμα του 2016. Τότε ο Μοράλες ήθελε να πάρει την άδεια του λαού για να μπορέσει να εκλεγεί για άλλη μία φορά, αν και κάτι τέτοιο δεν προβλεπόταν από το Σύνταγμα. Ο λαός της Βολιβίας, όμως, καταψήφισε αυτήν την αλλαγή. Η Μόιρα Θουάθο, ειδική στα θέματα της Βολιβίας στο Λατινοαμερικάνικο Ινστιτούτο του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου πιστεύει ότι το δημοψήφισμα του 2016 «προετοίμασε το έδαφος για την αυξανόμενη δυσπιστία, όχι μόνο προς τον Μοράλες, αλλά προς όλη την πολιτική τάξη». Θεωρεί, ωστόσο, ότι η διάβρωση της εξουσίας είχε ήδη ξεκινήσει νωρίτερα, όταν «κατέρρευσε η συμμαχία του Μοράλες με τους παραγωγούς κοκαΐνης και τους ιθαγενείς, που αποτελούσαν τους βασικούς πυλώνες της εξουσίας και της δημοτικότητάς του». 

Αβεβαιότητα για την επόμενη μέρα

Η αντιπολίτευση, αν και πανηγυρίζει την παραίτηση του Μοράλες, φαίνεται να έχει χάσει σημαντικό έδαφος. «Οι δυνάμεις που συμμάχησαν για να τον απομακρύνουν μοιάζουν να μην έχουν κανένα θετικό πρόγραμμα», διαπιστώνει ο Μάιχολντ. Ο αρχηγός της αντιπολίτευσης Κάρλος Μέσα φαίνεται να μην εμπνέει την απαραίτητη εμπιστοσύνη για να οδηγήσει τη χώρα στην έξοδο από την κρίση. Ο άλλος ηγέτης της αντιπολίτευσης, ο επιχειρηματίας Λουίς Φερνάντο Καμάτσο, εμφανίστηκε στο πολιτικό προσκήνιο τις τελευταίες εβδομάδες και «μπορεί να είναι μεν θορυβώδης, αλλά δεν έχει κόμμα και επομένως δεν έχει σταθερή θέση στην πολιτική σκηνή», αναφέρει η Αλίν – Σοφία Χίρσελαντ, ερευνήτρια στο Γερμανικό Ινστιτούτο Παγκόσμιων και Περιφερειακών Μελετών στο Αμβούργο. Και συνεχίζει λέγοντας ότι «και από την πλευρά των υποστηρικτών της κυβέρνησης δεν φαίνεται να υπάρχει κάτι θετικό». Κατά τη γνώμη της, το μεγάλο λάθος του Μοράλες ήταν ότι δεν φρόντισε να αφήσει έναν διάδοχο ως ηγέτη του κόμματός του «Κίνημα προς τον Σοσιαλισμό (MAS).

Αυτό που πρέπει να γίνει πρωτίστως, κατά τον Μάιχολντ, είναι να ανανεωθεί το εκλογοδικείο. Η επιστροφή στην πολιτική σταθερότητα φαίνεται να δυσχεραίνεται από το γεγονός ότι οι υποστηρικτές του Μοράλες μέσω του κυβερνώντος κόμματος MAS εξακολουθούν να κατέχουν πολλές θέσεις - κλειδιά σε θεσμικό επίπεδο. Ο Μάιχολντ δήλωσε ότι «το σημαντικό ερώτημα είναι εάν μπορεί να υπάρξει μια μεταβατική κυβέρνηση στην οποία όλες οι πολιτικές δυνάμεις της χώρας, συμπεριλαμβανομένου του κόμματος MAS, να μπορέσουν να συναντηθούν για να κάνουν ένα νέο ξεκίνημα». 

Ωστόσο, τα βασικά προβλήματα στη Βολιβία είναι πιθανώς βαθύτερα. Σύμφωνα με τον Μάιχολντ «η εξατομίκευση της πολιτικής έχει μειώσει σημαντικά την εμπιστοσύνη των ανθρώπων στους θεσμούς». Αντίστοιχα, και για την Χίρσελαντ, το καθοριστικό πρόβλημα στη Βολιβία αλλά και σε άλλες χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι η προσωποπαγής πολιτική: «Κατά βάθος ο Μοράλες ήταν ο καλύτερος πρόεδρος που είχε ποτέ η Βολιβία, αλλά είναι λυπηρό το ότι δεν επέτρεψε σε κανέναν να είναι δίπλα του. Κατέστρεψε μόνος του την κληρονομιά του».

Γκαμπριέλ Γκονζάλες Θορίγια

Επιμέλεια: Μαγδαληνή Γκόγκου