Kροατία: Για πρώτη φορά τιμή στη μνήμη των Σέρβων

Ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης της Κροατίας Μπόρις Μιλόσεβιτς από το Ανεξάρτητο Δημοκρατικό Σερβικό Κόμμα (SDSS) θα είναι παρών στις 5 Αυγούστου στον εορτασμό της 25ης επετείου από την «Επιχείρηση Καταιγίδα», η οποία καθόρισε την έκβαση του σερβοκροατικού εμφυλίου και γενικότερα του πολέμου στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Οι εορτασμοί λαμβάνουν χώρα παραδοσιακά στην πόλη Κνιν, την πρωτεύουσα της Κράινας στη Δαλματία. Λίγες μέρες αργότερα ο υπουργός Βετεράνων της Κροατίας Τόμο Μέντβεντ από το κυβερνών κόμμα της Κροατικής Δημοκρατικής Ένωσης (HDZ) αναμένεται επίσης να καταθέσει στεφάνι στη μνήμη των Σέρβων που έπεσαν θύματα του πολέμου στο χωριό Γκρούμπορε.

Για όσους δεν είναι τόσο εξοικειωμένοι με την πρόσφατη ιστορία και την εσωτερική πολιτική της Κροατίας, όλες οι παραπάνω πληροφορίας μπορεί να προκαλούν πλήξη. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, πρόκειται για δύο συμβολικές κινήσεις που αποτελούν τομή στην αντιμετώπιση του πρόσφατου, αιματηρού παρελθόντος της χώρας. Κινήσεις σαν κι αυτές θα μπορούσαν, στην ιδανική περίπτωση, να λειτουργήσουν θετικά με στόχο τη μείωση των εντάσεων, που υφέρπουν ακόμη μέχρι σήμερα, μεταξύ της κροατικής πλειονότητας και της σερβικής μειονότητας στην Κροατία.

Διπλή ανάγνωση της ιστορίας

Η «Επιχείρηση Καταιγίδα» στις αρχές Αυγούστου του 1995 ήταν η κορύφωση της διαμάχης Κροατών και Σέρβων της Κροατίας μετά την απόσχιση της Κροατίας από την τότε Γιουγκοσλαβία και τη συνακόλουθη αντίδραση της σερβικής μειονότητας με τη σύσταση της λεγόμενης «Σερβικής Δημοκρατίας της Κράινας». Η Κράινα ήταν στην ουσία μια περιοχή επί κροατικού εδάφους υπό τον έλέγχο Σέρβων ανταρτών, οι οποίοι είχαν διακηρύξει την πρόθεση αυτονόμησης από την Κροατία και στη συνέχεια ένταξης στη Σερβία. Ο πόλεμος στην Κροατία, στις αρχές της δεκαετίας του ’90, έληξε με τη νίκη των κροατικών στρατευμάτων. Αυτή ήταν όμως συγχρόνως και μια καθοριστική ήττα για το περίφημο μεγαλοσερβικό σχέδιο του τότε Σέρβου προέδρου Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Τότε απελευθερώθηκε από τον κροατικό στρατό από τις 4 έως τις 7 Αυγούστου 1995 το ένα τρίτο της Κροατίας.

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της «Επιχείρησης Καταιγίδα» και μετά από αυτήν, διεπράχθησαν εγκλήματα εναντίον Σέρβων αμάχων . Οι δύο στρατιωτικοί διοικητές της «Επιχείρησης Καταιγίδα» Άντο Γκοντοβίνα και Μλάντεν Μάρκατς οδηγήθηκαν στο Διεθνές Δικαστήριο στη Χάγη, κατηγορούμενοι για εκτοπισμό αμάχων και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Εντούτοις αργότερα αθωώθηκαν. Γεγονός είναι πάντως ότι η κροατική στρατιωτική επιχείρηση έθεσε οριστικό τέρμα στην  καθημερινότητα των Σέρβων στην Κράινα, οι οποίοι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν μαζικά τις εστίες τους και να γίνουν πρόσφυγες, όπως εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες της πρώην Γιουγκοσλαβίας. Ο ακριβής αριθμός Σέρβων αμάχων και ανταρτών που εκτοπίστηκαν δεν είναι μέχρι σήμερα γνωστός. Οι εκτιμήσεις διαφέρουν, ανάλογα από ποια πλευρά βρίσκεται κανείς. Άλλοι κάνουν λόγο για 90.000 και άλλοι για 250.000 Σέρβους. Μετά τη στρατιωτική επιχείρηση ακολούθησαν λεηλασίες και πυρπολήσεις σπιτιών Σέρβων. Η κροατική πολιτική και στρατιωτική ηγεσία δεν τις απέτρεψε.

Σύμφωνα με αρχεία του Κέντρου Επεξεργασίας του Παρελθόντος, στις 100 ημέρες που ακολούθησαν εκατοντάδες άμαχοι Σέρβοι δολοφονήθηκαν. Οι δράστες ήταν μέλη του κροατικού στρατού ή ένοπλοι που φορούσαν τις στολές του κροατικού στρατού ή της αστυνομίας. Η ΜΚΟ Helsinki Watch κάνει λόγο για 410 αμάχους, οι οποίοι δεν προέβαλαν καν αντίσταση και για το κάψιμο σχεδόν 22.000 σπιτιών. Μέχρι στιγμής κανείς δεν έχει θεωρηθεί υπεύθυνος για τα εγκλήματα αυτά.

Περί συμφιλίωσης Σέρβων και Κροατών

Μολονότι τρεις πρόεδροι της Κροατίας, ο Στίπε Μέσιτς, ο Ίβο Γιοσίποβιτς και η Κολίντα Γκράμπαρ-Κιτάροβιτς καταδίκασαν στο παρελθόν τα εγκλήματα εναντίον της σερβικής μειονότητας, στην πράξη όμως η κροατική πολιτική πάντα προσπαθούσε να αγνοήσει τα σκοτεινά κεφάλαια της πρόσφατης ιστορίας της χώρας. Τα μηνύματα από το Βελιγράδι επίσης δεν συνέτειναν στη συμφιλίωση Σέρβων και Κροατών. Εδώ και χρόνια η κροατική δεξιά ζητά την πρόσκληση του Μίλοραντ Πούποβατς (SDSS), ηγετικής φυσιογνωμίας της σερβικής μειονότητας στην Κροατία, στους εορτασμούς στο Κνιν. Όχι όμως ως ένδειξη συμφιλίωσης αλλά περισσότερο σαν παραδοχή της σερβικής ήττας.

Μάλιστα συχνά οι εορτασμοί στο Κνιν έχουν συνοδευθεί από φασιστικούς τόνους, ακόμη και με τραγούδια από το ακροδεξιό κόμμα της Ανεξάρτητης Κροατίας, που είχε συνεργαστεί με τον Χίτλερ. Για τους λόγους αυτούς ο Πούποβατς δεν έχει πάει στο Κνιν. Άλλωστε ο ίδιος δεν είναι καν μέλος της κροατικής κυβέρνησης, όπως ο Μπόρις Μιλόσεβιτς, το νέο πρόσωπο του SDSS. Μάλιστα σε πρόσφατη συνέντευξή του ενόψει των εορτασμών στους οποίους θα παραστεί, ο Μπόρις Μιλόσεβιτς ανέφερε ότι πρόκειται για μια σελίδα της ιστορίας με δύο όψεις και ότι ο ίδιος βέβαια ως Σέρβος δεν μπορεί να ξεχάσει τα θύματα και τα καμένα σπίτια. «Είναι μέρος της ταυτότητάς μου», είπε χαρακτηριστικά.

Όσο για την κατάθεση στεφάνων από τον Τόμο Μέντβεντ, πρώην στρατηγό του κροατικού στρατού που τραυματίστηκε στον πόλεμο, θα πρέπει να υπολογίζει σε κριτική από κροατικούς κύκλους που δεν θέλουν τη συμφιλίωση. Ωστόσο η νέα κροατική κυβέρνηση του Αντρέι Πλένκοβιτς θέλει να κάνει ένα νέο βήμα. Μέχρι σήμερα η «Επιχείρηση Καταιγίδα» θεωρούνταν από όλες τις κροατικές κυβερνήσεις ως η απόλυτη επιτυχία της χώρας. Τώρα αρχίζει να γίνεται λόγος και για την σκοτεινή της πλευρά, για τα εγκλήματα. Όπως ανέφερε πρόσφατα ο Πούποβατς, στην Κροατία δεν ακούγονται συχνά μηνύματα ειρήνης, από την ηγεσία και τους βετεράνους ήρωες του πολέμου. Ίσως η φετινή επέτειος να αποτελέσει ευκαιρία για την ουσιαστική συμφιλίωση στο μέλλον.

Σίνισα Μπογκντάνιτς

Επιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη