Iράν και Σ. Αραβία: Δύο εχθροί στον Περσικό

Όποιος θέλει να εντρυφήσει στην έχθρα ανάμεσα στην Σαουδική Αραβία και το Ιράν, δεν θα πρέπει να αγνοήσει όσα έγιναν το 1979, πριν από 40 χρόνια, όταν ο ιρανικός λαός κατέβαινε μαζικά στους δρόμους. Μια ομάδα κληρικών υπό τον Αγιατολάχ Χομεϊνί ανέτρεψε τον Σάχη. Η «σεισμική δόνηση» έγινε αισθητή 1.300 χλμ. μακρύτερα, στον σαουδαραβικό βασιλικό οίκο. Ο Χομεϊνί κήρυξε την Ισλαμική Επανάσταση που αμέσως εξέλαβε η Σαουδική Αραβία ως επιβουλή της δικής της κυριαρχίας. Ο φόβος πήρε μεγαλύτερες διαστάσεις τον Νοέμβριο της ίδιας χρονιάς, όταν ομάδα ριζοσπαστών κατάλαβε για πολλές ημέρες το Μεγάλο Τζαμί της Μέκκας, όπου οι πιστοί Μουσουλμάνοι ανά την υφήλιο θεωρούν ως τον πιο ιερό τόπο. Η προστασία του ανήκει στον σαουδαραβικό θρόνο, Από αυτόν τον ιερό τόπο παίρνει δύναμη.

Αγώνας για επιρροή

Όλα αυτά εξηγούν γιατί το Ριάντ μέχρι σήμερα διακατέχεται από τεράστιο φόβο μήπως απολέσει την ισχύ του. Κανείς άλλος από το 1979 και μετά δεν έχει προκαλέσει τους Σαουδάραβες σε τέτοιο βαθμό, όπως η σιιτική ηγεσία στη Τεχεράνη. Με τις μυστηριώδεις εκρήξεις στα δύο τάνκερ στον κόλπο του Ομάν οι εντάσεις άγγιξαν ένα νέο επίπεδο, ακόμη και στο στρατιωτικό σκέλος, μετά την ενίσχυση των αμερικανικών δυνάμεων στην Εγγύς Ανατολή. Το σιιτικό Ιράν και η σουνιτική Σαουδική Αραβία αντιπροσωπεύουν τις πιο ισχυρές και με την μεγαλύτερη επιρροή χώρες. Η αντιπαλότητά τους δεν είναι τόσο θρησκευτική, όσο πολιτική. Ποια από τις δύο θα κυριαρχήσει στην περιοχή και ποια θα θέσει υπό τον έλεγχό της τους φυσικούς πόρους και τους εμπορικούς θαλάσσιους δρόμους; Η Σαουδική Αραβία θεωρεί ότι περιβάλλεται από συμμαχικές δυνάμεις της Τεχεράνης. Με τοπικές ομάδες σιιτών ανταρτών, όπως η Χεζμπόλα, το Ιράν εξασφαλίζει υπεροχή σε μη αραβικές χώρες, όπως ο Λίβανος, η Συρία ή και το Ιράκ.

Στο Ριάντ χτύπησε ο κώδωνας κινδύνου, όταν το 2011 στο Μπαχρέιν η σιιτιτκή πλειοψηφία όρθωσε ανάστημα στην σουνιτική ηγεσία. Αμέσως η Σαουδική Αραβία υποψιάστηκε ιρανικό δάχτυλο και έστειλε στρατό για να καταπνίξει την εξέγερση. Απώτερος φόβος της ήταν μήπως οι αναταραχές μεταφερθούν και στην σιιτική μειονότητα στο ανατολικό τμήμα της χώρας, εκεί όπου υπάρχουν τα μεγαλύτερα σαουδαραβικά αποθέματα πετρελαίου, ένα εφιάλτης για τον βασιλικό οίκο. Το Ριάντ βλέπει το Ιράν πίσω από τους αντάρτες Χούτι που κατέχουν κεντρικό τμήμα της γειτονικής Υεμένης. Κάθε τόσο κάνουν χρήση πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροπλάνων κατά της Σαουδικής Αραβίας χτυπώντας στόχους σε σημαντικές υποδομές που χρειάζεται η χώρα για την εξαγωγή πετρελαίου.

Χωρίς το Ριάντ η Τεχεράνη είναι απομονωμένη

Αλλά και επεισόδια, σαν και τα πρόσφατα στον κόλπο του Ομάν, θέτουν σε κίνδυνο τις εξαγωγές σαουδαραβικού πετρελαίου, από τις οποίες εξαρτάται η ευμάρεια της χώρας. Υπό την καθοδήγηση του διαδόχου του θρόνου, πρίγκιπα Μοχάμεντ Μπιν Σαλμάν, η εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας έχει γίνει τελευταία πολύ πιο επιθετική, για παράδειγμα όταν ο Σαλμάν διέταξε το 2015 στρατιωτική εισβολή στην Υεμένη. Όπως ο κόλπος του Ομάν, έτσι και η θαλάσσια οδός κατά μήκος των ακτών της Υεμένης, ανήκουν στα πιο σημαντικά περάσματα για την παγκόσμια ναυσιπλοΐα. Τα Ενωμένα Αραβικά Εμιράτα ανήκουν κι αυτά στους αντιπάλους του Ριάντ. Ελέγχουν πολλά λιμάνια, κυρίως αυτά που βρίσκονται απέναντι από τις ακτές της Αφρικής. Και το Ιράν;

Για την Τεχεράνη η νέα κρίση με το Ριάντ συνιστά σύμφωνα με παρατηρητές το μεγαλύτερο πρόβλημα. Χωρίς συνεργασία με τους Σαουδάραβες το Ιράν είναι πολιτικά και οικονομικά απομονωμένο, μεταξύ άλλων λόγω της μεγάλης επιρροής που ασκεί το Ριάντ μέσα στον OPEC. Ο ιρανός πρόεδρος Ρουχανί προσπαθεί να συμφιλιωθεί με την άρχουσα τάξη της Σαουδικής Αραβίας χωρίς ανταπόκριση. Οι ιδεολογικές διαφορές όμως φαίνονται ανυπέρβλητες. Αραβικές χώρες, όπως η Σαουδική Αραβία, διατηρούν καλές σχέσεις με τη Δύση, και κυρίως με τις ΗΠΑ, χώρα που για τους Ιρανούς αποτελεί την προσωποποίηση του διαβόλου. Η κατάληψη της αμερικανής πρεσβείας στην Τεχεράνη μετά την πτώση του Σάχη, έχει μείνει βαθιά χαραγμένη στη μνήμη ακόμη και 40 χρόνια μετά. Η αντιαμερικανική στάση αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής. Αλλά και η εχθρική στάση του Ιράν απέναντι στο Ισραήλ εκφράζεται με πιο ακραίο τρόπο από ότι σε αραβικές χώρες. «Είναι κράτος βασιλικότερο του βασιλέως», περιγράφει χαρακτηριστικά την κατάσταση ιρανός πολιτικός επιστήμων.

Γιαν Κούλμαν, Φάρσχιντ Μοταχάρι / dpa

Επιμέλεια: Ειρήνη Αναστασοπούλου