H Ολλανδία μερικώς συνυπεύθυνη για τη Σρεμπρένιτσα

Η χθεσινή απόφαση ολλανδικού αστικού δικαστηρίου για την Σρεμπρένιτσα έχει εξέχουσα σημασία για τη Βοσνία. Είκοσι και πλέον χρόνια μετά τη σφαγή της Σρεμπρένιτσα ένα εθνικό, τακτικό δικαστήριο (και όχι το Διεθνές της Χάγης ή κάποια άλλη, ειδική δικαστική αρχή) αναγνώρισε για μια ακόμη φορά τη μερική έστω υπαιτιότητα του ολλανδικού κράτους για τον θάνατο 300 μουσουλμάνων από τις σερβικές στρατιωτικές δυνάμεις τον Ιούλιο του 2015 στη Σρεμπρένιτσα της Βοσνίας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για απόφαση σε δεύτερο βαθμό, που έρχεται να επιβεβαιώσει σχετική πρωτόδικη απόφαση, η οποία αναγνώριζε ότι το ολλανδικό κράτος, που διέθετε υπό τον έλεγχο του βάση κυανόκρανων των ΗΕ στη Σρεμπρένιτσα, φέρει μερική ευθύνη για τον θάνατο μουσουλμάνων βοσνιακής καταγωγής, οι οποίοι είχαν ζητήσει εκεί βοήθεια, ενώ στη συνέχεια εκδιώχθηκαν.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου στη Βοσνία, οι Ολλανδοί στρατιώτες που μετείχαν στις δυνάμεις των κυανόκρανων του ΟΗΕ στην Σρεμπρένιτσα είχαν ως αποστολή την προστασία των αμάχων, μουσουλμάνων ως επί το πλείστον. Τον Ιούλιο του 1995 οι σερβοβοσνιακές δυνάμεις εισέβαλαν στην πόλη και υπό τις εντολές του Σέρβου στρατηγού Ράτκο Μλάντιτς δολοφόνησαν εν ψυχρώ 8000 μουσουλμάνους, ενήλικους άνδρες και παιδιά. Η σφαγή της Σρεμπρένιτσα θεωρείται μέχρι σήμερα ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα πολέμου επί ευρωπαϊκού εδάφους μετά τον Β‘ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Μια μακρά δικαστική διαμάχη

Κατά του ολλανδικού κράτους στράφηκαν αρχικά σε πρώτο βαθμό πριν κάποια χρόνια οι συγγενείς των θυμάτων. Το 2014 ένα δικαστήριο αστικής δικαιοδοσίας αναγνώρισε κατά συνέπεια τη μερική υπαιτιότητα της Ολλανδίας, δεδομένου ότι οι στρατιώτες της όφειλαν μεν να προστατεύσουν αλλά τελικά δεν προστάτευσαν τους 300 άνδρες μουσουλμάνους που κινδύνευαν και ζήτησαν ως εκ τούτου βοήθεια. Ήταν η πρώτη φορά στα διεθνή νομολογιακά χρονικά που ένα εθνικό δικαστήριο αναγνώριζε ευθύνη σε ένα κράτος καταγωγής κυανόκρανων για εγκλήματα πολέμου που τελέστηκαν από τρίτους. 

Ας σημειωθεί ότι σε πρώτο βαθμό το τότε ολλανδικό δικαστήριο δεν έκρινε την Ολλανδία υπεύθυνη συνολικά για τον θάνατο και των 8000 μουσουλμάνων που εκτελέστηκαν στη Σρεμπρένιτσα. Θεώρησε ότι φέρει ευθύνη αποκλειστικά και μόνο για την εκδίωξη των συγκεκριμένων 300 ανδρών που είχαν προστρέξει στη βάση του ΟΗΕ για βοήθεια. Όπως επισημαίνεται ήδη στην πρώτη απόφαση, μπορούσε κάποιος με ασφάλεια να υποθέσει ότι οι εν λόγω άνδρες «αντιμετώπιζαν προφανή κίνδυνο να χάσουν τη ζωή τους» και για το λόγο αυτό προσέφυγαν στην επίμαχη βάση των κυανόκρανων ολλανδικής διεύθυνσης ζητώντας προστασία. Το γεγονός ότι η βοήθεια αυτή δεν τους παρασχέθηκε ποτέ αποτέλεσε και την αιτία να θεωρηθεί πρωτόδικα η Ολλανδία εν μέρει υπεύθυνη.

Το ολλανδικό κράτος στο στόχαστρο

Από την πλευρά του το ολλανδικό κράτος προσέβαλε στη συνέχεια την απόφαση αυτή, υποστηρίζοντας ότι οι Ολλανδοί κυανόκρανοι δεν ήταν σε θέση να κάνουν τίποτα έναντι της ορμητικότητας των σερβικών στρατευμάτων. Κατά της πρώτης απόφασης όμως στράφηκαν και οι συγγενείς των θυμάτων, οι γνωστές «Μητέρες της Σρεμπρένιτσα», θεωρώντας ότι η Ολλανδία θα έπρεπε να κριθεί υπεύθυνη για τον θάνατο περισσότερων από τα θύματα.

Η χθεσινή απόφαση αν και επιβεβαιώνει ακόμη μια φορά τη μερική υπευθυνότητα της Ολλανδίας, γεγονός που είναι σημαντικό, δεν διευρύνει το πεδίο της ευθύνης για περισσότερα θύματα. Δίχως αμφιβολία η υπόθεση είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, σε νομικό αλλά και πολιτικό επίπεδο. Παράλληλα, στη Χάγη αναμένεται προς το τέλος του 2017 η δίκη του πρώην Σέρβου στρατηγού Μλάντιτς, που δικάζεται για εγκλήματα πολέμου. Πολιτικά και ποινικά υπεύθυνος για τη Σρεμπρένιτσα έχει κριθεί ο Ράντοβαν Κάρατζιτς, ο οποίος εκτίει ποινή κάθειρξης 40 χρόνων για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Στο μεταξύ κατά της ολλανδικής κυβέρνησης έχουν στραφεί και πάνω από 200 Ολλανδοί κυανόκρανοι που υπηρέτησαν την επίμαχη περίοδο στην περιοχή, αξιώνοντας υπέρογκες αποζημιώσεις επειδή εστάλησαν στη Σρεμπρένιτσα. Θεωρούν υπεύθυνο μόνο το ολλανδικό υπ. Άμυνας.

DW, dpa, reuters / Δήμητρα Κυρανούδη