H άγνωστη αντίσταση των Ολλανδών στους ναζί

25 Φεβρουαρίου 1941, ώρα 8.00 π.μ., Άμστερνταμ. Στην καρδιά της ολλανδικής πρωτεύουσας επικρατεί νεκρική σιγή, πράγμα ασυνήθιστο για την πολύβουη, κοσμοπολίτικη πρωτεύουσα. Τα τραμ εκείνη τη μέρα δεν άρχισαν καν να κινούνται στην πόλη, ο χαρακτηριστικός ήχος τους και τα δυνατά κορναρίσματα σίγησαν αίφνης. «Τότε κατάλαβα ότι κάτι συνέβαινε στην πόλη» ανέφερε πρόσφατα σε ολλανδικό ιστορικό ντοκιμαντέρ ο Χάρι Φερβάις, οδηγός τραμ την περίοδο της γερμανικής κατοχής. Πράγματι κάτι πρωτοφανές συνέβη εκείνη τη μέρα, λίγους μήνες μετά την έλευση της Βέρμαχτ επί ολλανδικού εδάφους.

Πολλοί οδηγοί τραμ, μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος, έδωσαν το σήμα σε δεκάδες χιλιάδες εργαζομένους να εξεγερθούν κατά των ναζί κατακτητών κηρύσσοντας μια απρόσμενη γενική απεργία. Η «απεργία του Φεβρουαρίου», όπως έχει μείνει γνωστή στην ιστορία, είχε και έναν άλλο στόχο, την αντίσταση απέναντι στις διώξεις εβραϊκών οικογενειών της Ολλανδίας.

«Απεργία! Απεργία! Απεργία!»

H Mιεν τεν Νταμ-Πούτερς ήταν 24 χρόνων τότε και έζησε από κοντά την ημέρα εκείνη. Το βράδυ της 24ης Φεβρουαρίου 1941 ο σύζυγός της, εργάτης, της έδωσε ένα φέιγ βολάν με το σύνθημα «Απεργία! Απεργία! Απεργία!» - στα ολλανδικά «Staakt! Staakt! Staakt!». Μέσα σε λίγο αυτά τα φέιγ βοβάλ γέμισαν τους δρόμους του Άμστερνταμ, καλώντας τους πολίτες σε συντονισμένη δράση. Το πρωί της 25ης Φεβρουαρίου, θυμάται η Νταμ-Πούτερς, η οργή του κόσμου ήταν έκδηλη. «Όταν σταμάτησαν τα τραμ καταλάβαμε ότι η αντίσταση είχε μόλις αρχίσει». Η ίδια, που δούλευε σαν μοδίστρα, προέτρεψε τις 100 συναδέλφους της να αφήσουν τις ραπτομηχανές τους και να κάνουν κι εκείνες απεργία προκειμένου να εναντιωθούν στην εκδίωξη «των εβραίων συμπολιτών τους». Οι μοδίστρες επέλεξαν τελικά να απέχουν από τη δουλειά τους. Το ίδιο έπραξαν στη συνέχεια καταστήματα, βιοτεχνίες, βιομηχανίες, ναυπηγεία ακόμη, ιδιωτικά γραφεία και δημόσιες υπηρεσίες. «Αυτή η κίνηση διαμαρτυρίας κατά της καταδίωξης των Εβραίων ήταν μοναδική για τα δεδομένα της κατεχόμενης Ευρώπης», αναφέρει ο Γιόχανες Χόουνικ Τεν Κάτε, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ. Ήταν άλλωστε και μοναδική για τα ολλανδικά δεδομένα. Τι όμως ήταν αυτό που οδήγησε την εργατική τάξη σε αυτή την αυθόρμητη πράξη αντίστασης;

Mια πράξη ελπίδας μέσα στο έρεβος του πολέμου

Ναζιστικά στρατεύματα είχαν καταλάβει το Άμστερνταμ ήδη από τον Μάιο του 1940. Σχεδόν ταυτόχρονα τέθηκε σε ισχύ το πρόγραμμα μαζικής εξόντωσης των Εβραίων. Το 10% του ολλανδικού πληθυσμού ήταν Εβραίοι, πλήρως ενταγμένοι στο σύνολο της κοινωνικής και οικονομικής ζωής της χώρας. Για το λόγο αυτό είχαν την υποστήριξη της ολλανδικής εργατικής τάξης που βρήκε το θάρρος να εξεγερθεί κατά των ναζί. Οι εκπρόσωποι των εργατών καταδίκαζαν επίσης τις περικοπές μισθών αλλά και την καταναγκαστική εργασία στη γερμανική βιομηχανία παραγωγής όπλων. Λίγες μέρες πριν ολλανδικές παραστρατιωτικές ομάδες, που είχαν ταχθεί στο πλευρό των ναζί, άρχισαν να σκορπούν χάος στους δρόμους, συλλαμβάνοντας δίχως έλεος Εβραίους ή κομμουνιστές.Στις εφόδους μάλιστα που έγιναν σε σπίτια Εβραίων στις 22 και 23 Φεβρουαρίου σχεδόν 400 Εβραίοι συνελήφθηκαν και στάλθηκαν αμέσως σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, ιδίως στο Μαουτχάουζεν. Τα γεγονότα αυτά έδωσαν την αφορμή για την μαζική πράξη αντίστασης των Ολλανδών.

Η «απεργία του Φεβρουαρίου» γρήγορα ξεπέρασε τα όρια της πρωτεύουσας και εξαπλώθηκε από το Ζάανταμ του βορρά μέχρι την Ουτρέχτη στο νότο. Ωστόσο η απεργία δεν είχε καλή κατάληξη. Οι ναζί αντέδρασαν με βία καταπνίγοντάς της. Παρ´ όλα αυτά έμεινε στην ιστορία ως ημέρα μνήμης της ολλανδικής αντίστασης, ένδειξη ηρωικής αυτοθυσίας των ολλανδών εργατών. Στο συλλογικό υποσυνείδητο έλαβε μυθικές σχεδόν διαστάσεις, αν και, σημειωτέον, η επίσημη ολλανδική ιστοριογραφία την περιγράφει ως μια εξαίρεση. Όπως άρχισε να διαφαίνεται μέσα από την ιστορική έρευνα κατά τη δεκαετία του 1960, η συνεργασία με το ναζιστικό καθεστώς ήταν μάλλον ο κανόνας.

Dpa, Aρνέτε Μπίρσελ / Δήμητρα Κυρανούδη