75 χρόνια από τον μαζικό εκτοπισμό των Εβραίων

Ήταν η διαδρομή προς το θάνατο. Μεταξύ του φθινοπώρου του 1941 και των αρχών του 1945 εκτοπίστηκαν μόνον από το Βερολίνο περισσότεροι από 56.000 Εβραίοι. Προορισμός των τρένων ήταν τα γκέτο και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης στα ανατολικά. Η πόλη έπρεπε να «καθαρίσει» από τους Εβραίους, όπως έλεγε ο γκαουλάιτερ, υπουργός Προπαγάνδας του ναζιστικού καθεστώτος και ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Αδόλφου Χίτλερ, Γιόζεφ Γκέμπελς.

Το μνημείο «Gleis 17» (αποβάθρα 17) στο σιδηροδρομικό σταθμό του Γκρούνεβαλντ που εγκαινιάστηκε το 1998 θυμίζει αυτές τις μαζικές εκτοπίσεις. Στις 18 Οκτωβρίου του 1941 ξεκίνησε από εδώ η πρώτη διαδρομή προς τα ανατολικά, το «Osttransport», μεταφέροντας περισσότερους από 1.000 Εβραίους, άνδρες, γυναίκες και παιδιά, στο γκέτο του Λοτζ. Με αφορμή τη συμπλήρωση 75 χρόνων από τις πρώτες διαδρομές θανάτου, πραγματοποιούνται αύριο στην πολωνική πόλη εκδηλώσεις στη μνήμη των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας.

«Ως παιδιά ξέραμε τι συμβαίνει

«Όλοι μου οι φίλοι, όλοι οι συμμαθητές μου, εκτοπίστηκαν. 61 μέλη της οικογένειάς μου δολοφονήθηκαν», λέει ο επιζήσας Χορστ Ζέλμπιγκερ, 81 ετών σήμερα, ο οποίος θα εκφωνήσει λόγο στην αυριανή εκδήλωση. Ως ιδρυτικό μέλος του συλλόγου Child Survivors Deutschland ενημερώνει μέχρι και σήμερα μέσω διαλέξεων και εκδηλώσεων για τα όσα διαδραματίστηκαν κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο Ζέλμπιγκερ θυμάται ότι την εποχή εκείνη εξαφανίζονταν όλο και περισσότερα παιδιά από το σχολείο του. Ο ίδιος μπόρεσε να παραμείνει στο Βερολίνο, επειδή η μητέρα του ανήκε στην «άρια φυλή». Στα 14 τον περίμενε καταναγκαστική εργασία σε εργοστάσιο. «Ως παιδιά ήμασταν τότε εξυπνότεροι από τους ενήλικες. Ξέραμε τι συμβαίνει», θυμάται σήμερα ο Ζέλμπιγκερ.

Πριν από 75 χρόνια οι άνθρωποι έμπαιναν στα τρένα προς το Λοτζ, ακούγοντας υποσχέσεις για μια καλύτερη και ευτυχισμένη ζωή. Στην πραγματικότητα όμως ήταν το ταξίδι προς την απόλυτη εξαθλίωση και τον βέβαιο θάνατο, λέει ο Ζέλμπιγκερ, παραπέμποντας στο ημερολόγιο του Όσκαρ Ζίνγκερ ο οποίος έγραψε: «Θα μπορέσει άραγε κάποιος από τις μεταγενέστερες γενιές να πει πώς ζήσαμε και υποφέραμε εδώ, πώς λιμοκτονούσαμε και πώς πεθάναμε εδώ;».

Ο ρόλος των σιδηροδρόμων

Ακολούθησαν άλλες 183 διαδρομές θανάτου, συχνά σε διάστημα μόλις ολίγων ημερών. Στην αρχή οι Εβραίοι μεταφέρονταν στα γκέτο, στη συνέχεια όμως σχεδόν αποκλειστικά στα στρατόπεδα συγκέντρωσης Τερέζιενσταντ και Άουσβιτς. Πέρα από το Γκρούνεβαλντ χρησιμοποιήθηκαν για τον εκτοπισμό των Εβραίων επίσης οι σταθμοί του Μόαμπιτ και του Άνχαλτ. Το Ράιχ χρέωνε μάλιστα τις εβραϊκές κοινότητες για τη «μεταφορά» των Εβραίων: για κάθε διανυθέν χιλιόμετρο καλούνταν να πληρώσουν 4 πφένιχ για τους ενήλικες και 2 δεκάρες για τα παιδιά.

Χρειάστηκε να περάσουν αρκετές δεκαετίες για να διαφωτιστεί ο ρόλος των Σιδηροδρόμων του Ράιχ στο Ολοκαύτωμα. Μια κοινή πρωτοβουλία του τότε επικεφαλής των Γερμανικών Σιδηροδρόμων Χάιντς Ντυρ και του προέδρου του Κεντρικού Συμβουλίου των Εβραίων στη Γερμανία Ιγνάτς Μπούμπις οδήγησε μόλις το 1998 στη δημιουργία του μνημείου «Gleis 17», που χρηματοδοτήθηκε από τους σιδηρόδρομους.

Το έργο ανέλαβαν οι τρεις αρχιτέκτονες Νίκολαους Χιρς, Βόλφγκανγκ Λορχ και Αντρέα Βάντελ. Στις άκρες της αποβάθρας καταγράφεται κάθε μια περίπτωση ξεχωριστά, με ημερομηνία, τον αριθμό της διαδρομής θανάτου και τον προορισμό. Έτσι οι επισκέπτες έχουν τη δυνατότητα να σχηματίσουν τη δική τους εικόνα για το μέγεθος της θηριωδίας.

Νάντα Βάιγκελτ (dpa) / Κώστας Συμεωνίδης