50 χρόνια από το πραξικόπημα στη Χιλή

H φωτογραφία του Τσε Γκεβάρα είναι πασίγνωστη. Το κατεξοχή σύμβολο των χίπηδων τη δεκαετία του 60, ο «Κομαντάντε», ο κατεξοχήν ιδεαλιστής επαναστάτης. Στον αντίποδα, η εικόνα του Αουγκούστο Πινοσέτ, η ενσάρκωση του κακού δικτάτορα. Ο στρατηγός που ανέτρεψε στις 11 Σεπτεμβρίου του 1973 με βίαιο πραξικόπημα την κυβέρνηση του Σαλβαδόρ Αλιέντε, προκάλεσε αίσθηση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη όσο κανένας άλλος δικτάτορας της Λατινικής Αμερικής.

Πραξικόπημα μπροστά στην κάμερα

Το πραξικόπημα στη Χιλή άφησε εμβρόντητη τη διεθνή κοινότητα, πολύ περισσότερο από το πραξικόπημα στη Βραζιλία το 1964. Αυτό οφειλόταν εν πολλοίς στον ρόλο των ΜΜΕ, σύμφωνα με την ιστορικό Καρολίν Μουάν από το Πανεπιστήμιο των Βερσαλλιών. «Το συγκεκριμένο πραξικόπημα δεν έγινε εν κρυπτώ μέσα στην νύχτα, αλλά μπροστά στις κάμερες. Εκεί ήταν πολλοί δημοσιογράφοι κι έτσι οι εικόνες ταξίδεψαν γρήγορα και στο εξωτερικό» αναφέρει μιλώντας στην DW. Aυτός ακριβώς ήταν ο στόχος των πραξικοπηματικών κατά την Μουάν.

«Οι πραξικοπηματίας ήθελαν να δει ο κόσμος τι συμβαίνει. Δεν ήθελαν να εντυπωσιάσουν μόνο τους αντιπάλους, αλλά και τους υποστηρικτές τους εντός και εκτός συνόρων». Οι εικόνες χαράχτηκαν πράγματι στο συλλογικό υποσυνείδητο. Οι εικόνες από το βομβαρδισμένο προεδρικό ανάκτορο La Moneda έκαναν τον γύρο του κόσμου, όπως και η φωτογραφία του Πινοσέτ, με στρατιωτική στολή, σκούρα γυαλιά και ανέκφραστο πρόσωπο.

Για τον Ζοάν ντελ Αλκάθαρ, καθηγητή Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Βαλένθια, ο Πινοσέτ συμβόλιζε το ακριβώς αντίθετο από τον πρόεδρο Σαλβαδόρ Αλιέντε. «Ο Αλιέντε ήταν ένας φιλικός, ευαίσθητος γιατρός και ένας ελκυστικός άνδρας. Ο Πινοσέτ είχε μια απωθητική, δυσάρεστη, αυταρχική εικόνα ενός εγκληματία στρατιωτικού» εξηγεί στην DW.

Σύμβολο της αριστερής διανόησης

Το φαινόμενο Αλιέντε πρέπει να αναλυθεί στο συγκείμενο του Ψυχρού Πολέμου. «Στη Δυτική Γερμανία και την Ευρώπη ο Αλιέντε ήταν ένα σημαντικό σύμβολο της δημοκρατικής πορείας προς τον Σοσιαλισμό. Ήταν μια ισχυρή φυσιογνωμία για πολλούς αριστερούς διανοούμενους», αναφέρει στην DW o Γερμανός ιστορικός Λάσε Λάσεν από το Πανεπιστήμιο του Βύρτσμπουργκ.

«Όταν ανατράπηκε με τόσο βάναυσο τρόπο, με τον βομβαρδισμό του προεδρικού μεγάρου και την αυτοκτονία του, όλα αυτά λειτούργησαν ως αφύπνιση για την Αριστερά στη Δυτική Ευρώπη. Και ο Πινοσέτ ενσάρκωνε τον εχθρό».

Πινοσέτ εναντίον Αλιέντε

Σύμφωνα με την Μουάν, η Ευρώπη ζούσε ταυτόχρονα την ανατροπή των δικών της ψευδαισθήσεων. «Στη Γαλλία και την Ιταλία για παράδειγμα υπήρξε επίσης μια προσπάθεια συσπείρωσης των κομμουνιστικών και σοσιαλιστικών δυνάμεων», παρατηρεί, όπως είχε συμβεί και στη Χιλή υπό τον Αλιέντε. «Το πραξικόπημα ανέτρεψε το όραμα του Αλιέντε και μαζί του την ελπίδα» παρατηρεί η Μουάν.

Το δίπολο του καλού και του κακού είχε πλέον πρόσωπο: Αλιέντε και Πινοσέτ. «Ο Αλιέντε ήταν εκείνος που ήθελε να υπερασπιστεί τη δημοκρατία στη Χιλή και πέθανε γι αυτή. Αυτή η εικόνα του ήρωα που πεθαίνει για τις ιδέες που προκαλούσε στην Ευρώπη έντονη φόρτιση» αναφέρει η Μουάν. Βέβαια τα κόμματα που συμμετείχαν στη συμμαχία Αλιέντε, γνωστή ως Unidad Popular, δεν ομονοούσαν πάντα. Ωστόσο αυτό δεν επηρέασε τον μύθο που επικρατούσε σε αριστερούς κύκλους στην Ευρώπη.

Πρωτοφανές επίπεδο βαρβαρότητας

Αυτό όμως που συγκλόνισε περισσότερο από όλα την Αριστερά και όχι μόνο ήταν το επίπεδο της βαρβαρότητας των πραξικοπηματιών. «Το πραξικόπημα της Χιλής ξεχωρίζει από όλα τα άλλα παρεμφερή για την σκληρότητά του» παρατηρεί ο Ζοάν ντελ Αλκάθαρ.

Ο Λάσε Λάσεν εκτιμά ότι η γνωστοποίηση των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από το καθεστώς της Χιλής και ταυτόχρονα η έντονη πολιτικοποίηση των Ευρωπαίων κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου συνέβαλαν ακόμη περισσότερο στο να εγγραφεί στη συλλογική μνήμη. Εντούτοις ούτε ο Πινοσέτ στη Χιλή αλλά ούτε και ο Φράνκο στην Ισπανία έχουν καταδικαστεί από τη συλλογική μνήμη, όπως συνέβη με τον Χίτλερ στη Γερμανία.

Eπιμέλεια: Δήμητρα Κυρανούδη