Υπαρκτός ο κίνδυνος ακροδεξιάς στροφής στην Ευρώπη;

Ουγγαρία, Σλοβακία, Πολωνία, Δανία, Φινλανδία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Ελβετία, Αυστρία - μια λίστα φαινομενικά ανομοιογενών χωρών οι οποίες έχουν όμως έχουν έναν τουλάχιστον κοινό παρονομαστή: σε όλες αυτές τις χώρες ακροδεξιά ή σε κάθε περίπτωση ακραία εθνικιστικά κόμματα προσπαθούν να αναρριχηθούν στην εξουσία ή το έχουν καταφέρει ήδη. Όπως σχολιάζει ο γερμανός ιστορικός και συγγραφέας Φίλιπ Μπλομ σε συνέντευξή του στη Γερμανική Ραδιοφωνία:

«Δεδομένων των τεράστιων προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι κοινωνίες μας, οι άνθρωποι χάνουν την πίστη τους στη δημοκρατία, πιστεύοντας ότι πρέπει να υπάρχει και άλλος δρόμος. Αυτό πίστευαν οι άνθρωποι και τη δεκαετία του 1930».

Η ψευδαίσθηση των εθνικών προκλήσεων

Αν και οι ιστορικοί παραλληλισμοί είναι πάντα δύσκολοι και μπορούν να οδηγήσουν συχνά σε βεβιασμένα και εντέλει λανθασμένα συμπεράσματα, όπως σημειώνει ο γερμανός ιστορικός, «είναι γεγονός ότι η δημοκρατία κινείται με αργούς ρυθμούς και απαιτεί πάντα συμβιβασμούς. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται ότι δεν τους προσφέρονται οι εύκολες και γρήγορες απαντήσεις που θα επιθυμούσαν και πως θα προτιμούσαν να τις λάβουν από αλλού. Αισθάνονται ότι τα κράτη αρχίζουν και χάνουν τον έλεγχο και γι΄ αυτό προτιμούν να επιστρέψουν στην εθνική κυριαρχία. Πρόκειται όμως για μια ψευδαίσθηση διότι όλες οι προκλήσεις με τις οποίες βρισκόμαστε αντιμέτωποι είναι υπερεθνικές και παγκόσμιες, όπερ σημαίνει ότι δεν σχετίζονται με τα εθνικά κράτη».

Σε αυτά τα συμφραζόμενα ο γερμανός ιστορικός και συγγραφέας απευθύνει μια σαφή προειδοποίηση: «Είναι πολύ σημαντικό να μην ξεχνάμε ότι όλα τα κεκτημένα, όλα εκείνα για τα οποία δόθηκαν μεγάλες μάχες στην Ευρώπη, δημοκρατία, ανθρώπινα δικαιώματα, ότι μπορούν κάλλιστα να εξαφανιστούν πάλι. Εμείς νομίζουμε ότι πρόκειται για σταθερές αξίες, ότι τις εξασφαλίσαμε τρόπον τινά εις το διηνεκές, αλλά από ιστορική σκοπιά θα πρέπει να πούμε ότι είναι εξαιρετικά πρόσφατες. Δεν μετρούν πολύ χρόνο ζωής. Τα ανθρώπινα δικαιώματα 200-300 χρόνια, η δημοκρατία κάπου στα 80. Όσο γρήγορα έκαναν την εμφάνισή τους, τόσο γρήγορα μπορούν να εξαφανιστούν».

Η αυταρχική σκέψη έχει μακρά παράδοση

Διότι αυτό το «άλλο» και διαφορετικό το οποίο επιζητούν σήμερα πολλοί άνθρωποι, έχει πολύ πιο μακρά παράδοση: «Η αυταρχική σκέψη έχει πολύ πιο μακρά παράδοση. Μετρά αιώνες ζωής. (…) Πιστεύω ότι στην παρούσα φάση ο κόσμος μοιράζεται σε δυο νέα στρατόπεδα και αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Ο παλιός διαχωρισμός μεταξύ αριστεράς και δεξιάς έχει απολέσει τελείως τη σημασία του. Αυτό που ζούμε σήμερα είναι ένα κομμάτι του πλανήτη που ζει ένα φιλελεύθερο όνειρο και ένα άλλο που ζει ένα αυταρχικό όνειρο, και αυτό συνδέει το Ισλαμικό Κράτος με το κίνημα Pegida (σσ. ξενοφοβικό, αντιισλαμικό κίνημα στη Γερμανία) και τη Μπόκο Χαράμ, τους ιεροκήρυκες στις ΗΠΑ αλλά και με τον κ. Όρμπαν και με τις συνταγματικές αναθεωρήσεις σε Πολωνία κτλ. Παντού μιλάμε για τις εύκολες απαντήσεις, την εθνική κυριαρχία, το ότι έχουμε μεγαλύτερη αξία από τους άλλους, την επιστροφή σε ένα αίσθημα ασφάλειας που όμως στην πραγματικότητα δεν είναι και δεν πρόκειται να προσφέρει ασφάλεια».

Μπορεί όμως ο ίδιος να αποκλείσει το ενδεχόμενο επικράτησης της νέας αυτής άκρως ανησυχητικής τάσης που παρατηρείται σε πολλές χώρες;

«Θα ήμουν ανόητος εάν το απέκλεια. Δεν είναι βέβαια πιθανό, αλλά βρισκόμαστε στην αρχή από κάτι… Τη δεκαετία του 1920 και 1930 κανείς δεν πίστευε ότι έπρεπε να πάρουν στα σοβαρά τον Χίτλερ, τον αλλόκοτο αυτό μικρόσωμο υπαξιωματικό με το περίεργο μουστάκι. Ο Ντόναλντ Τραμπ μάλλον δεν θα γίνει πρόεδρος των ΗΠΑ, αλλά αν ακούσετε τι λέει και εάν δείτε πόσοι άνθρωποι φαίνεται να το υποστηρίζουν αυτό, τότε θα διαπιστώσετε πόσο μεγάλη δυναμική υπάρχει για κάτι τέτοιο. Όταν έρχεται κάποιος και λέει ότι θα πρέπει να αποτρέψουμε όλους τους μουσουλμάνους από το να έρθουν στη χώρα μας και πως θα πρέπει να καταγράψουμε όσους μένουν ήδη εδώ, τότε λείπει μόνον να προτείνει κανείς να τους διαχωρίσουμε και ενδυματολογικά. Αυτό έχει φυσικά έναν φρικτό ιστορικό συνειρμό. Εντούτοις αντί να τρομάζει τους ανθρώπους, εκατομμύρια το επικροτούν».

Κώστας Συμεωνίδης (DLF)