Το Πολυτεχνείο σαν γυναικείο βίωμα

Με το που κυκλοφόρησε το νέο μυθιστόρημα «Μαίρη» του Σουηδού συγγραφέα με ελληνοαυστριακές ρίζες Άρη Φιορέτου κατέκτησε την πρώτη θέση στο μηνιαίο κατάλογο των καλύτερων λογοτεχνικών έργων της δημόσιας ραδιοφωνίας SWR, αφήνοντας πίσω του ακόμη και έργα συγγραφέων όπως της Έλενα Φεράντε και του Ίμρε Κέρτες. Το ιδιαίτερο αυτής της λίστας είναι ότι η επιλογή των έργων γίνεται από τους 24 ίσως σημαντικότερους κριτικούς λογοτεχνίας της Γερμανίας. Η πλοκή του νέου μυθιστορήματος του Α. Φιορέτου εκτυλίσσεται την περίοδο της χούντας των συνταγματαρχών και συγκεκριμένα την περίοδο που ακολουθεί αμέσως μετά τα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

Tο ελληνικό Jet lag

Σε αντίθεση με τη γενιά του '68 στις δυτικές χώρες, στην Ελλάδα το ανάλογο κίνημα διαμαρτυρίας εμφανίστηκε με ένα «ελληνικό jet lag», δηλαδή πολλά χρόνια αργότερα, επισημαίνει ο Άρης Φιορέτος στην Deutsche Welle. Όπως ομολογεί, η γενιά αυτή, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις χώρες της Δύσης τον «συναρπάζει» και τη «ζηλεύει». Πρόκειται για την τελευταία γενιά που έχει κάνει «συλλογικές εμπειρίες» οι οποίες σχετίζονται με όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης – κοινωνική, πολιτική, πολιτιστική, αισθητική. Η γενιά αυτή του προκαλεί όμως και «τεράστια σύγχυση», επειδή στη συνέχεια «είχε το μονοπώλιο στο δημόσιο διάλογο: αυτή ήταν που πάντα καθόριζε το θέμα στην ατζέντα της δημόσιας συζήτησης.»

Και όχι μόνο. Στην Ελλάδα η γενιά του Πολυτεχνείου επικράτησε παντού. Μετά την πτώση της χούντας ανέλαβε σταδιακά τα ηνία της διακυβέρνησης και «ανοικοδόμησε» το κράτος αναπτύσσοντας για παράδειγμα την κοινωνική πρόνοια και το σύστημα υγείας. Την ίδια στιγμή «έγινε όμως και ρεζίλι» λέει ο συγγραφέας. «Όπως διαπιστώνουμε τώρα, η γενιά αυτή ήταν το ίδιο διεφθαρμένη όπως και οι παλιές ελίτ εξουσίας που κάποτε τους ασκούσε κριτική.»

«Το ελληνικό τρίπτυχο»

Το νέο μυθιστόρημα είναι το τρίτο κατά σειρά βιβλίο του Α. Φιορέτου με ελληνική θεματολογία. Το πρώτο είναι «Ο τελευταίος Έλληνας» (2011) που έχει ως θέμα την ιστορία του μετανάστη Γιάννη Γεωργιάδη στη Σουηδία. Το επόμενο, «Ο μισός ήλιος» (2013), πραγματεύεται την ιστορία του έλληνα πατέρα του συγγραφέα. Ενώ το «Μαίρη» διαδραματίζεται την περίοδο της χούντας. Παραφράζοντας μια σύγκριση που είχε κάνει κάποτε ο γερμανός ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε για το έργο του, ο Α. Φιορέτος χαρακτηρίζει τον «Τελευταίο Έλληνα» ως το μεγάλο πανί στο σκάφος του, ενώ το μικρό πανί στο μπροστινό μέρος είναι το βιβλίο για τον πατέρα του- «Ο μισός ήλιος». «Σε αντίθεση όμως με τον Ρίλκε γνώριζα ότι χρειάζομαι και ένα τιμόνι. Αυτό μπορούσε να είναι μόνο μια γυναίκα η οποία, εκτός αυτού, θα έπρεπε να ανήκει στη γενιά που τόλμησε το '73 την εξέγερση ενάντια στους συνταγματάρχες.»

Κεντρικό πρόσωπο του νέου μυθιστορήματος είναι η 23χρονη Μαίρη η οποία πέρασε πολιομυελίτιδα όταν ήταν μικρή και κουτσαίνει ελαφρώς. Η φοιτήτρια της αρχιτεκτονικής συλλαμβάνεται το Νοέμβριο του 1973 έξω από το Πολυτεχνείο, ενώ μέσα είναι ο πολιτικά δραστήριος φίλος της από τον οποίο περιμένει παιδί. Η ίδια κατάγεται από μια εθνικόφρονα οικογένεια και δε συμμετέχει ενεργά στις φοιτητικές κινητοποιήσεις. Μετά τη σύλληψη τής δίνεται η δυνατότητα να διαχωρίσει τη θέση της από τους εξεγερμένους, να κάνει δήλωση νομιμοφροσύνης και να αφεθεί ελεύθερη. Η Μαίρη δεν ενδίδει σε αυτόν τον πειρασμό. Παρά τα βασανιστήρια που θα υποστεί δεν βγάζει μιλιά – ούτε το όνομα της δεν μαρτυρά. Σε μια προσπάθεια να μη δώσει την ευκαιρία στους βασανιστές της να την εκβιάσουν προσπαθεί να αποκρύψει όσο περισσότερο διάστημα την εγκυμοσύνη της.

Ο κόσμος των γυναικών

Πρόκειται για πείσμα ή για μια στάση που το κίνητρο της είναι πολιτικό; Η απάντηση δεν είναι εύκολη, λέει ο Α. Φιορέτος: «Δια μέσου του φίλου της η Μαίρη έγινε κατά κάποιο τρόπο ένας άλλος άνθρωπος. Αλλά και ήξερε όμως ότι θα έχανε τον φίλο της σε περίπτωση που επιδίωκε να ειδοποιήσει τους δικούς της ή αφήνοντας να εννοηθεί ότι κατάγεται από μια οικογένεια που είναι πιστή στο καθεστώς έτσι ώστε να έχει μια κάποια ελπίδα να αποφυλακιστεί.» Στο τέλος, όταν η εγκυμοσύνη είναι για όλους πλέον φανερή, η Μαίρη βρίσκεται μπροστά στο δίλημμα να επιλέξει ανάμεσα στον άνδρα που αγαπά και το παιδί που μέσα της κυοφορεί.

Της συγγραφής του μυθιστορήματος προηγήθηκαν πολυάριθμες συζητήσεις του Άρη Φιορέτου με μάρτυρες της εποχής, προπαντός με γυναίκες που συμμετείχαν στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Η πρώτη του εντύπωση κάθε φορά ήταν ότι αυτά που του εξιστορούν έχουν πολύ λίγη σχέση με την πραγματικότητα. «Το αφήγημα δεν συμπαθεί αντιφάσεις και ασάφειες, επειδή δεν το αφήνουν να γίνει αποτελεσματικό”, λέει ο συγγραφέας με μια δόση σαρκασμού. «Στην αρχή οι γυναίκες μου διηγούνταν την αφήγηση τους αλλά όχι τις αναμνήσεις τους. Εγώ όμως επέμενα, ξανά και ξανά, να μου μιλήσουν για αυτό που θυμούνται. Και πράγματι, μόνο όταν άρχιζαν να μιλούν για τις αναμνήσεις τους, μόνο τότε τους έβγαινε πόνος, αβεβαιότητα και όλα αυτά που δεν έχουν βρει θέση στο μεγάλο αφήγημα της ηρωικής εξέγερσης.» Στη μνήμη αυτών των γυναικών βασίστηκε ο Άρης Φιορέτος για να γράψει το μυθιστόρημα του από τη σκοπιά μιας εγκύου για τις σχέσεις ανάμεσα σε γυναίκες όταν λείπουν οι άνδρες. Ο συγγραφέας μας παρουσιάζει έναν κόσμο όπου κυριαρχούν οι αποχρώσεις, όπου το κρύο μπορεί στο τέλος να αποδειχθεί ζεστό και η απόσταση να εκφράζει μια προσπάθεια προσέγγισης του άλλου.

Η ελληνική μετάφραση του «Μαίρη» θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Πατάκη το Μάρτιο του 2017.

Παναγιώτης Κουπαράνης