Τεστ αντοχής για τη Δημοκρατία στη Γερμανία

Περίπου οι μισοί από τους κατοίκους της Γερμανίας είναι αρκετά ή πολύ ικανοποιημένοι από τις συνθήκες της Δημοκρατίας στη χώρα τους. Είναι επομένως το ποτήρι μισογεμάτο ή μισοάδειο; Αυτό είναι το ερώτημα που θέτει και το πολιτικό Ίδρυμα Friedrich-Ebert-Stiftung (FES), το οποίο πραγματοποίησε μελέτη με θέμα «Δημοκρατική εμπιστοσύνη σε περιόδους κρίσης».

Οι ενδείξεις δεν είναι απολύτως καθησυχαστικές

Η εκτελεστική διευθύντρια του FES, Ζαμπίνε Φάντρυχ, τονίζει ότι η Δημοκρατία λειτουργεί καλύτερα και αποτελεσματικότερα «απ' ό,τι θα περίμενε κανείς, δεδομένων των πολλαπλών κρίσεων». Σε σύγκριση με την πρώτη μελέτη του 2019, υπήρξε έστω και «πολύ μικρή αύξηση» της εμπιστοσύνης. Εκείνη την εποχή το ποσοστό ήταν 46,6%, ενώ τώρα έχει αυξηθεί στο 48,7%.

Παρ' όλα αυτά, πάνω από το 50% των ερωτηθέντων είναι δυσαρεστημένοι. Ο σκεπτικισμός απέναντι στη Δημοκρατία είναι υψηλότερος μεταξύ των ατόμων με μάλλον χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και χαμηλό εισόδημα. Επιπλέον, είναι εντυπωσιακό το σημαντικά χαμηλότερο επίπεδο έγκρισης στην ανατολική Γερμανία σε σύγκριση με τη δυτική.

Η Φάντρυχ ανησυχεί για την κοινωνική συνοχή. Ενόψει των πολύπλοκων κρίσεων και της εκτεταμένης αβεβαιότητας, η επιθυμία για απλές απαντήσεις αυξάνεται. «Φυσικά, αυτό ανοίγει τις πόρτες διάπλατα για τους λαϊκιστές», λέει η εκτελεστική διευθύντρια του FES, το οποίο βρίσκεται πολιτικά εγγύτερα στο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (SPD).

Έτσι, οι ενδείξεις είναι ανάμεικτες. Πάντως, η ομάδα μελέτης με επικεφαλής τον πολιτικό επιστήμονα Φρανκ Ντέκερ επισημαίνει κατ' αρχάς τις θετικές πτυχές που ξεχωρίζουν: «Συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, τα πάμε αρκετά καλά».

Χαμηλά τα αποτελέσματα του AfD στην ευρωπαϊκή σύγκριση

Ο επιστήμονας από το Πανεπιστήμιο της Βόννης αναφέρεται στα αποτελέσματα των εκλογών και των δημοσκοπήσεων του δεξιού, εθνολαϊκιστικού κόμματος AfD. Αν και πρόσφατα αυξήθηκαν και πάλι σε όλη τη Γερμανία, κατά μέσο όρο κατά 15%, δεν είναι στο 30 ή ακόμη και στο 40%, σε ποσοστά δηλαδή αντίστοιχα με εκείνα που συγκεντρώνουν παρόμοια κόμματα στην υπόλοιπη Ευρώπη, όπως στην Αυστρία, όπου το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας (FPÖ) είναι το ισχυρότερο κόμμα στις δημοσκοπήσεις. «Οι άνθρωποι εκεί ανησυχούν πολύ περισσότερο για την επιβίωση της Δημοκρατίας», λέει ο Φρανκ Ντέκερ. Στη Γαλλία, η Μαρίν Λεπέν κέρδισε το 40% των ψήφων στις προεδρικές εκλογές. «Και στην Ιταλία σχηματίστηκε επίσης δεξιά κυβέρνηση, με επικεφαλής μία νεοφασίστρια».

Είναι διχασμένη η Γερμανία;

Σε αυτό το πλαίσιο, η Γερμανία φαίνεται αρκετά σε αρκετά καλό σημείο, ανεξάρτητα από τα υποκειμενικά συναισθήματα των πολιτών. Σε κάθε περίπτωση, ο πολιτικός εμπειρογνώμονας δεν βλέπει καμία διαίρεση της κοινωνικής βάσης, όπως στις Η.Π.Α.. Ο Ντέκερ, ωστόσο, κάνει λόγο για «ριζοσπαστικοποίηση του περιθωρίου», αναφερόμενος ειδικώς στην αυξανόμενη απήχηση των θεωριών συνωμοσίας: την άρνηση της κλιματικής αλλαγής και της ύπαρξης του κορωνοϊού, τον ισχυρισμό της υποτιθέμενης μεγάλης ανταλλαγής πληθυσμών μέσω της μετανάστευσης ή την «ενοχή της Δύσης στον πόλεμο της Ουκρανίας επειδή προκάλεσε τη Ρωσία και τον Πούτιν».

Επιπλέον, ο Ντέκερ δεν εκπλήσσεται με τις ενίοτε αρκετά μεγάλες διαφορές μεταξύ Ανατολής και Δύσης, ακόμη και 30 και πλέον χρόνια μετά την επανένωση της Γερμανίας, καθώς τα ομόσπονδα κρατίδια που προστέθηκαν τότε είναι συγκρίσιμα με άλλες μετακομμουνιστικές κοινωνίες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες παρουσιάζουν «πολύ μεγάλες ομοιότητες με τους Ανατολικογερμανούς πολιτικά και πολιτισμικά», όπως λέει ο Ντέκερ.

Πώς μπορεί να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη στη δημοκρατία;

Και πώς θα μπορούσαμε να βελτιώσουμε την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία στη Γερμανία; Οι ειδικοί του Πανεπιστημίου της Βόννης και του FES δεν έχουν καταλήξει σε κάποια συγκεκριμένη απάντηση ακόμη. Η Φάντρυχ πιστεύει ότι χρειάζεται ένας λιγότερο ταραγμένος διάλογος, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και περισσότερη πολιτική εκπαίδευση.

Ο Ντέκερ, από την πλευρά του, εστιάζει στη μεγαλύτερη συμμετοχή των λεγόμενων συμβουλίων πολιτών όταν πρόκειται για τη δημοκρατία στο σύνολό της, αλλά και σε επιμέρους τομείς όπως το περιβάλλον και οι μεταφορές, με την ελπίδα πως αυτό θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη «ποικιλομορφία προοπτικών», δίχως όμως τα συμβούλια πολιτών να αντικαταστήσουν τα αντιπροσωπευτικά όργανα.

Πολλοί προτιμούν την άμεση δημοκρατία

Ο Ντέκερ πιστεύει ότι τέτοιες επιτροπές πρέπει να συμβάλλουν και να συμπληρώνουν το πολιτικό έργο. «Αλλά οι δεσμευτικές αποφάσεις θα πρέπει τελικά να επιφυλάσσονται για το κοινοβούλιο και την κυβέρνηση». Με τον τρόπο αυτό εκπροσωπεί μια μειοψηφική άποψη με την έκκλησή του για αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Στη μελέτη της οποίας ηγήθηκε, μόνο το 1/3 των ερωτηθέντων τάχθηκε υπέρ αυτής της μορφής διακυβέρνησης.

Περίπου το 47% θα ήταν υπέρ της άμεσης δημοκρατίας με τη μορφή δημοψηφισμάτων για όλα τα σημαντικά πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα. Από την άλλη, το 19% θα προτιμούσε τη στελέχωση των δημοσίων θέσεων με ειδικούς, δηλαδή εμπειρογνώμονες από την επιστήμη, τις επιχειρήσεις και άλλους τομείς, που θα διαδραμάτιζαν εκείνοι καθοριστικό ρόλο στην ηγεσία του γερμανικού κράτους.

Μαρσέλ Φέρστεναου

Επιμέλεια: Γιώργος Πασσάς