Μετ’ εμποδίων η «πράσινη στροφή» στην Ελλάδα

Στον κάμπο της Πτολεμαΐδας εξακολουθεί να βγαίνει καπνός από τους τεράστιους λιγνιτικούς θερμοηλεκτρικούς σταθμούς. Είναι γνωστό τοις πάσι ότι στη συγκεκριμένη περιοχή της Βόρειας Ελλάδας λειτουργεί από το 1950 ένα τεράστιο λιγνιτωρυχείο. Μια από τις εξαγγελίες του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, όταν ανέλαβε την εξουσία τον Ιούλιο του 2019, ήταν η «πράσινη στροφή» της χώρας, μακριά από ορυκτά καύσιμα, προς τις ανανεώσιμες πηγές, την ηλιακή και την αιολική ενέργεια.

Όμως από τη στιγμή που η Ευρώπη συνειδητοποίησε πως ο πόλεμος στην Ουκρανία θα σημάνει το τέλος των προμηθειών ρωσικού φυσικού αερίου μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, η ενεργειακή πολιτική έχει αλλάξει πρόσημο- και στην Ελλάδα. Σε συνέντευξή του στο αμερικανικό τηλεοπτικό δίκτυο Bloomberg, ο Κυριάκος Μητσοτάκης περιέγραψε την Ελλάδα ως «ενεργειακό κόμβο υγροποιημένου αερίου», όχι μόνο για την ίδια τη χώρα, αλλά και για τα Βαλκάνια και την κεντρική Ευρώπη. «Υπό αυτή την έννοια, γίνεται πολύ σημαντικός ο ρόλος μας για άλλες χώρες» ανέφερε ο ίδιος.  

Τον Φεβρουάριο του 2023 εγκαινιάστηκε μία νέα λιγνιτική μονάδα ηλεκτροπαραγωγής στην Πτολεμαΐδα. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης μίλησε για τη «στρατηγική σημασία» του έργου και διαβεβαίωσε ότι θα υπάρξει μια μικρή μόνο καθυστέρηση στην απολιγνιτοποίηση, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Σε εύθετο χρόνο σχεδιάζεται να μετατραπεί ο λιγνιτικός σταθμός ηλεκτροπαραγωγής σε μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με αέριο. Τα έργα αυτά συγχρηματοδοτούνται από τη γερμανική δημόσια Tράπεζα Ανασυγκρότησης KfW.

Οφέλη για το περιβάλλον, αλλά χωρίς θέσεις εργασίας

Στο μεταξύ, τεράστια πεδία φωτοβολταϊκών συστημάτων, αλλά και αιολικά πάρκα κατασκευάζονται στην Πτολεμαΐδα. Ο Σωκράτης Μουτίδης εξηγεί πως η περιοχή ως υφιστάμενος ενεργειακός κόμβος είναι ιδανική επιλογή, καθώς διαθέτει τις απαραίτητες υποδομές. Ο δημοσιογράφος παρακολουθεί εδώ και 15 χρόνια τις εξελίξεις στην περιοχή. Μείζον πρόβλημα, όπως λέει, είναι η έλλειψη επικοινωνίας από την πλευρά της κυβέρνησης και της αρμόδιας επιχείρησης παραγωγής ενέργειας. Αναγνωρίζεται η ανάγκη για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αλλά απαιτείται διαφάνεια. Όσον αφορά την «πράσινη μετάβαση», ο δημοσιογράφος λέει ότι ζητείται από την κυβέρνηση να παρουσιάσει ένα χάρτη, στον οποίο να δείχνει που ακριβώς και σε ποια έκταση θα κατασκευαστούν φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις και αιολικά πάρκα. Μέχρι στιγμής, έχουν ήδη χτιστεί πολλές εγκαταστάσεις και αυτός ο χάρτης δεν υπάρχει ακόμα.

Σύμφωνα με τον Μουτίδη οι κάτοικοι φοβόύνται ότι θα τοποθετηθούν παντού αιολικές και ηλιακές κατασκευές χωρίς να μπορούν οι ίδιοι να επηρεάσουν τα σχέδια οικοδόμησης. Επιπλέον πολλοί λένε πως η πράσινη μετάβαση είναι καλή για το περιβάλλον, αλλά δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας ενώ η έλλειψη επικοινωνίας από την πλευρά της Αθήνας αυξάνει το αίσθημα φόβου των ανθρώπων ότι θα παραγκωνιστούν, όταν σταματήσει η εξαγωγή του λιγνίτη.

Η Ακρινή Κοζάνης, ένα μικρό χωριό σε απόσταση αναπνοής από το λιγνιτωρυχείο, δεν θα έπρεπε να υπάρχει πιά, καθώς ήδη από το 2012 η τότε κυβέρνηση ψήφισε νόμο για αποζημιώσεις και μετεγκατάσταση των κατοίκων. Στη περιοχή τα επίπεδα μόλυνσης του αέρα και του νερού είναι αυξημένα, ενώ ο αριθμός των ανθρώπων που πεθαίνουν από καρκίνο του πνεύμονα, είναι πάνω από τον μέσο όρο της χώρας. Δέκα χρόνια είχε στη διάθεσή της η κυβέρνηση για να μεταφέρει αλλού τους κατοίκους και να καταβάλλει αποζημιώσεις. Όμως, τον Μάρτιο ανακάλεσε τον νόμο και αποφάσισε πως δεν είναι απαραίτητη η μετεγκατάσταση του χωριού.

Αναπτώντας σε ερώτηση της DW, το Υπουργείο Περιβάλλοντος δήλωσε πως προχωράει σε επενδύσεις στις υποδομές του χωριού, που θα βελτιώσουν τη ποιότητα ζωής των ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα δημιουργείται ένα ηλιακό πάρκο και επομένως μια επιπλέον πηγή εισόδων. Η απάντηση του υπουργείου αφήνει ανοιχτό το ερώτημα, εάν μετά από τόσα χρόνια εξόρυξης του λιγνίτη εξακολουθούν να υφίστανται κίνδυνοι για την υγεία. Για την Θεοδότα Νάντσου από την οργάνωση WWF Ελλάς, το χωριό πρέπει να εγκαταλειφθεί και οι κάτοικοι να αποζημιωθούν, καθώς, όπως λέει, το ανώτατο διοικητικό δικαστήριο αποφάσισε υπέρ τους. «Το να αγνοούμε απλά τη νομική υποχρέωση μετεγκατάστασης σε ένα πιο υγιεινό και περιβαλλοντικά ασφαλέστερο περιβάλλον, αποτελεί παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους και εμπαιγμό του κράτους δικαίου», λέει.

Απαισιόδοξο το μέλλον σύμφωνα με τους ειδικούς

Όπως πολλοί περιβαλλοντολόγοι στην Ελλάδα, η Νάντσου δεν εμπιστεύεται τις υποσχέσεις της κυβέρνησης ότι η ηλεκτρική ενέργεια θα παράγεται σύντομα σε μεγάλο βαθμό από ανανεώσιμες πηγές. Για την ίδια είναι βέβαιο πως η κυβέρνηση θα συνεχίσει να βασίζεται και μελλοντικά, στα ορυκτά καύσιμα. Σε πολλά σημεία της χώρας επεκτείνονται οι υποδομές υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG), όπως στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης. Το φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν πρόκειται να κάνει τα Βαλκάνια ανεξάρτητα από τη Μόσχα μέσω ενός αγωγού που θα κατασκευαστεί από κοινού με τη γειτονική Βουλγαρία. Η επί μακρόν σχεδιαζόμενη ιδιωτικοποίηση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης σταμάτησε τον Νοέμβριο του 2022, καθώς το λιμάνι έχει στρατηγική σημασία για το ΝΑΤΟ.

Από τη δεκαετία του 1980 γινόταν εξόρυξη φυσικού αερίου στην Καβάλα και τώρα που το πεδίο έχει εξαντληθεί, πρόκειται να κατασκευαστεί μια υπόγεια εγκατάσταση αποθήκευσης αερίου. Σχεδιάζονται επίσης γεωτρήσεις για φυσικό αέριο στο Ιόνιο και στα ανοιχτά της Κρήτης. Το Υπουργείο Περιβάλλοντος γνωστοποίησε στην DW ότι οι απαραίτητες προκαταρτικές έρευνες έχουν ολοκληρωθεί και ότι ελπίζεται να ξεκινήσουν το 2025 οι γεωτρήσεις και να αρχίσει η παραγωγή φυσικού αερίου ένα με δύο χρόνια αργότερα. Τα σχέδια για την πράσινη μετάβαση τηρούνται, ανέφερε, αλλά πρέπει να διασφαλιστεί και η ενεργειακή τροφοδοσία. «Χρειαζόμαστε μια μεταβατική λύση, και αυτή είναι το φυσικό αέριο, το καθαρότερο από τα ορυκτά καύσιμα, αφού αποφασίσαμε να καταργήσουμε σταδιακά τον λιγνίτη έως το 2028», αναφέρει το υπουργείο Περιβάλλοντος.

Ο Κωστής Γριμάνης από την Greenpeace Greece επικρίνει το ότι, όπως λέει, οι απαραίτητες μελέτες για τη γεώτρηση φυσικού αερίου στη θάλασσα δεν είναι ανεξάρτητες, αλλά χρηματοδοτούνται από τις αρμόδιες εταιρείες. Γενικά, αναφέρει, τέτοιες επενδύσεις δεν είναι συμβατές με το εθνικό σχέδιο της κυβέρνησης για την ενέργεια και το κλίμα. Υποστηρίζει ότι έγιναν και «κόλπα» για να τηρηθούν οι κυβερνητικοί στόχοι ως προς τα όρια εκπομπών CO2: «Λένε ότι οι εκπομπές που παράγονται από την καύση πιθανών αποθεμάτων (πετρελαίου και φυσικού αερίου) δεν συνυπολογίζονται, γιατί το αέριο έχει πουληθεί και καεί αλλού», αναφέρει ο Γριμάνης. Ο ίδιος θεωρεί ότι ένας νόμος που ψηφίστηκε πρόσφατα, με 263 άρθρα και πάνω από 500 σελίδες, αντιπροσωπεύει μια σαφή απόκλιση από την πράσινη μετάβαση.

Ωστόσο η κυβέρνηση έδωσε περιθώριο μόνο λίγων ημερών σε ανεξάρτητους εμπειρογνώμονες για να δουν αυτό το έργο-μαμούθ. Ο Κωστής Γριμάνης υποψιάζεται ότι υπάρχει ένας υπολογισμός πίσω από όλα αυτά: «Είναι σαφής η πρόθεση της κυβέρνησης να επεκτείνει την εξόρυση λιγνίτη».

Φλόριαν Σμιτς

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου