Η πολύγλωσση ελβετική λογοτεχνία στη Λειψία

Στον σιδηροδρομικό σταθμό της Λειψίας και στη στάση του τραμ 16 που μεταφέρει τους επιβάτες στον χώρο της Έκθεσης Βιβλίου, νομίζει κανείς ότι βρίσκεται στη Γενεύη ή στην Ζυρίχη ή ακόμη και στην Μπελινζόνα. Η ελβετική πολυγλωσσία σε όλο της το μεγαλείο. Οι ανακοινώσεις γίνονται στα γερμανικά, τα γαλλικά και τα ιταλικά. Λεπτές γλωσικές μινιατούρες με τα ονόματα των στάσεων, από τις οποίες περνά το τραμ 16 για να φτάσει στον προορισμό του. Λογοπαίγνια στα όρια του Ντανταϊσμού, τα οποία σχεδίασε η ελβετική Spoken-Word-Group „Bern ist überall“ («Η Βέρνη είναι παντού»).
Μια ελβετική παράσταση στο εξωτερικό. Περισσότεροι από 80 συγγραφείς παρουσιάζουν τα έργα τους στην Λειψία, σε πολλά σημεία της πόλης. Καμία άλλη τιμώμενη χώρα δεν είχε μέχρι τώρα τόσο δαπανηρή παρουσία στην έκθεση βιβλίου. Η Ελβετία μετέφερε στην Λειψία το «ίματζ» της: Το τέλειο και το ενιαίο.
Πολλοί αμφισβητούν το «ενιαίο», με δεδομένο ότι στην χώρα ομιλούνται περισσότερες από τρεις γλώσσες. Και αυτό αντανακλάται και στην λογοτεχνία. Κανείς δεν κάνει λόγο για μια «κοινή ελβετική λογοτεχνία». Και όπως τονίζει η Φραντσίσκα Σλέπφερ, υπεύθυνη του Ελβετικού Λογοτεχνικού Προγράμματος στην Έκθεση της Λειψίας: «Μεταξύ των διαφόρων γλωσσικών χώρων δεν υπάρχει μεγάλη επικοινωνία». Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε περισσότερες μεταφράσεις. Ωστόσο οι εκδοτικοί οίκοι μάλλον δεν ενδιαφέρονται να καταστήσουν προσβάσιμη την ελβετική λογοτεχνία της μίας ή της άλλης γλώσσας σε όλους τους Ελβετούς.

«Δεν γράφουμε ούτε στη μητρική μας ούτε σε μια ξένη γλώσσα»

Οι συγγραφείς ταυτίζονται κυρίως με γλωσσικούς και πολιτισμικούς χώρους, εκτιμά η Φραντσίσκα Σλέπφερ και διευκρινίζει: «Δεν θέλουν να προσλαμβάνονται ως ελβετοί συγγραφείς». Κοινά σημεία, ωστόσο, υπάρχουν, αλλά αφορούν στην κοινή γλώσσα. Για παράδειγμα τα ελβετικά γερμανικά. «Δεν γράφουμε ούτε στη μητρική μας γλώσσα ούτε σε μια ξένη γλώσσα», λέει χαρακτηριστικά ο Ντάνιελ Μέτσγκερ, ηθοποιός και συγραφέας, που ζει στη Ζυρίχη. Η διαπίστωση αυτή ισχύει ακόμη περισσότερο για συγγραφείς με πολιτισμικές ρίζες εκτός Ελβετίας, όπως είναι η Μελίντα Νάντι Αμπόνι, που το 2010 τιμήθηκε με τα βραβεία των Γερμανών και Ελβετών Εκδοτών. Η Μελίντα Νάντι Αμπόνι γεννήθηκε στην πρώην Γιουγκοσλαβία και ανήκει στην ουγγρική μειονότητα της χώρας. Ήλθε παιδί στην Ελβετία και όπως λέει έπρεπε να μάθει ταυτόχρονα γερμανικά και την ελβετική διάλεκτο. «Η πραγματικότητα αυτή σε σημαδεύει», λέει η Αμπόνι και διευκρινίζει ότι ποτέ δεν απεμπόλησε την μητρική της γλώσσα. «Αντίθετα, προσπαθώ πάντα να μεταφράσω ένα ρητό ή να βρω κάτι αντίστοιχο», τονίζει.

Η βαριά σκιά του δημοψηφίσματος για τον περιορισμό της μετανάστευσης

Ο Ντάνιελ Μέτσγκερ χαρακτηρίζει την Ελβετία «patchwork», εξαιτίας της πολυμορφίας της. «Πίσω από το επόμενο βουνό μιλιέται μια διαφορετική γλώσσα», λέει χαρακτηριστικά. Και η εκδότης Σαμπίνε Ντέρλεμαν επικαλείται μια φράση που στη δεκαετία του 90 δίχασε τους Ελβετούς: «La suisse n'existe pas » (Η Ελβετία δεν υφίσταται). Ωστόσο, η εικόνα της ανοιχτής και ανεκτικής Ελβετίας που μεταφέρουν στη Γερμανία οι άνθρωποι της ελβετικής λογοτεχνίας δεν είναι πλέον τόσο λαμπερή. Και αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο πρόσφατο δημοψήφισμα για τον περιορισμό της μετανάστευσης. Η θεματική αυτή είναι παρούσα στην Έκθεση Βιβλίου της Λειψίας. Πολλοί συγγραφείς και εκδότες καλούνται από το αναγνωστικό κοινό να τοποθετηθούν. Κάποιοι προτιμούν την ειρωνία: «Επισκεφθείτε την Ελβετία όσο αυτό είναι ακόμη δυνατό», επισημαίνουν. Για την Μελίντα Νάντι Αμπόνι, «η πρωτοβουλία του δημοψηφίσματος ήταν μια καταστροφή, που καταδεικνύει ότι η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση». Η ελβετή συγγραφέας εκτιμά ότι η άμεση δημοκρατία χρησιμοποιήθηκε ως «άλλοθι» για να ληφθούν αντιδημοκρατικές και αντισυνταγματικές αποφάσεις στην Ελβετία και υπενθυμίζει την απόφαση για την απαγόρευση της κατασκευής μιναρέδων πριν από τέσσερα χρόνια.

Dimo Riess/Σταμάτης Ασημένιος

Υπεύθυνος Σύνταξης: Κώστας Συμεωνίδης