ΗΠΑ και δουλεία: Συζήτηση για το «1619 Project»

«Οι πρώτοι σκλάβοι από την Άφρικη μεταφέρθηκαν εδώ πριν από περισσότερα από 400 χρόνια. Από τότε, καμία πτυχή της αμερικανικής ιστορίας δεν έχει μείνει ανέγγιχτη από την κληρονομιά της σκλαβιάς», λέει η δημοσιογράφος Νικόλ Χάνα-Τζόουνς στην εισαγωγή της σειράς ντοκιμαντέρ «The 1619 Project».

Η σειρά βασίζεται σε δοκίμια της Χάνα-Τζόουνς, τα οποία δημοσιεύθηκαν για πρώτη φορά στο περιοδικό New York Times το 2019 και τιμήθηκαν με το βραβείο Πούλιτζερ. Η σειρά, η οποία κυκλοφόρησε στα τέλη Ιανουαρίου στην αμερικανική πλατφόρμα Hulu, είναι παραγωγή της Όπρα Γουίνφρεϊ.

Το ντοκιμαντέρ αυτό συνδυάζει τη μακροπρόθεσμη δημοσιογραφική έρευνα με στοιχεία της σύγχρονης αφροαμερικανικής ζωής στις ΗΠΑ, όπως ο αγώνας των μαύρων εργατών για εκπροσώπηση των συνδικάτων στα τελευταία κύματα απολύσεων της Amazon από την Αλαμπάμα μέχρι τη Νέα Υόρκη ή τη μάχη των μαύρων μητέρων κατά της ρατσιστικής μεταχείρισης στην πρόσβαση σε κατάλληλη ιατρική περίθαλψη.

Όπως και στα δοκίμια, το ντοκιμαντέρ αναφέρεται στην ιστορία της οικογένειας της ίδιας της Αφροαμερικανίδας Χάνα-Τζόουνς. Ο πατέρας της, απόγονος σκλάβων που μεγάλωσε στην πολιτεία του Μισισιπή, υπηρέτησε στον στρατό των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1960 με την ελπίδα ότι «η χώρα του θα τον αντιμετώπιζε επιτέλους ως Αμερικανό». Αυτό όμως δεν συνέβη και πέρασε το υπόλοιπο της ζωής του κάνοντας περιστασιακές δουλειές. Κι όμως, ως περήφανος πατριώτης, πάντα ύψωνε την αμερικανική σημαία στον κήπο του.

Αλλά η νεαρή Χάνα-Τζόουνς απέρριψε οποιαδήποτε τέτοια ταύτιση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. «Δεν μπορούσα να καταλάβω πώς επιδεικνύει με τόση περηφάνια τον πατριωτισμό του για μια χώρα που του φέρεται τόσο άσχημα», λέει στη σειρά.

Συντηρητική αντίδραση υπό τον Ντόναλντ Τραμπ

Παρά το ότι η Χάνα-Τζόουνς έχει τιμηθεί για το έργο της πάνω στην 400χρονη ιστορία της δουλείας στις ΗΠΑ και τις κοινωνικοοικονομικές της επιπτώσεις, η θέση της ότι η δουλεία έπαιξε θεμελιώδη ρόλο στην κρατική υπόσταση των ΗΠΑ αμφισβητήθηκε - τόσο στα αριστερά όσο και στα δεξιά.

Οι αριστεροί πιστεύουν ότι η θέση της είναι κατ' αρχήν σωστή, είναι όμως επικριτικοί για ορισμένα από τα συμπεράσματά της, ιδιαίτερα για τον ρόλο της δουλείας στην Αμερικανική Επανάσταση. Μια κριτική που μπορεί να αποδεχθεί η Χάνα-Τζόουνς.

Όμως οι δεξιοί λαϊκιστές υπό τον πρώην πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ κήρυξαν πόλεμο σε αυτήν την «επανερμηνεία» της αμερικανικής ιστορίας. Το έτος 1619 αναφέρεται στην άφιξη μιας ομάδας περίπου είκοσι Αφρικανών που είχαν αιχμαλωτιστεί και μεταφέρθηκαν στη βρετανική αποικία της Βιρτζίνια. Για τη Χάνα-Τζόουνς αυτό το γεγονός αποτελεί τη νέα αφετηρία της αμερικανικής ιστοριογραφίας αμφισβητώντας τη μέχρι σήμερα εκδοχή, η οποία ξεκινά με τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας το 1776 ή την άφιξη των Άγγλων το 1620. Το «1619 Project» πρέπει να ιδωθεί σε σχέση και με ένα άλλο "κόκκινο πανί" για τους δεξιούς συντηρητικούς: την Κριτική Θεωρία της Φυλής. Πρόκειται για μια συλλογή θεωρητικών προσεγγίσεων που θέλουν να κάνουν τη «φυλή» ορατή ως κοινωνική κατασκευή και να προσδιορίσουν -και να καταπολεμήσουν- τον δομικό ρατσισμό.

«Το 'The 1619 Project' και η σταυροφορία κατά της αμερικανικής ιστορίας είναι τοξική προπαγάνδα», είχε πει ο Τραμπ σε πολιτική συγκέντρωση το 2019. Στη συνέχεια ανακοίνωσε ότι θα περικόψει τη χρηματοδότηση για τα σχολεία της Καλιφόρνια, εάν συμπεριλάμβαναν το «The 1619 Project» στο πρόγραμμα σπουδών τους.

Σειρά Hulu εν μέσω πολιτιστικής αντιπαράθεσης 

Καθώς οι Ρεπουμπλικάνοι εντείνουν τον αγώνα τους ενάντια στην Κριτική Θεωρία της Φυλής και την ιδέα ότι ο δομικός ρατσισμός έχει διαμορφώσει την αμερικανική κοινωνία από την αρχή, ο κυβερνήτης της Φλόριντα Ρον ΝτεΣάντις απαγόρευσε πρόσφατα τα μαθήματα αφροαμερικανικής ιστορίας στα σχολεία.

Ακολουθεί προηγούμενες προσπάθειες να αφαιρεθούν ορισμένα βιβλία από τα σχολικά προγράμματα, όπως το μυθιστόρημα "Αγαπημένη" της βραβευμένης με Νόμπελ μυθιστοριογράφου Τόνι Μόρισον, το οποίο περιγράφει τον αντίκτυπο της δουλείας σε μια αφροαμερικανική οικογένεια μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο.

Παρά τη συνεχή κριτική των ιστορικών μεθόδων της από όλα τα πολιτικά στρατόπεδα: Στο πλαίσιο τέτοιων κραυγαλέων προσπαθειών λογοκρισίας, η Χάνα-Τζόουνς είναι αποφασισμένη να συνεχίσει το έργο της. «Μπορείτε να απαγορεύσετε ό,τι μαθαίνει κάποιος σε μια τάξη, αλλά δεν μπορείτε να εμποδίσετε τους ανθρώπους να παρακολουθήσουν μια σειρά ντοκιμαντέρ και να πάρουν αυτές τις πληροφορίες», δηλώνει μαχητικά.

Στιούαρτ Μπράουν

Επιμέλεια: Ευθύμης Αγγελούδης