Ευρωπαϊκή «εγγύηση» για τα οικογενειακά επιδόματα

Πρόκειται για μία σημαντική δικαστική εξέλιξη, που αφορά πολλές οικογένειες από τη νότια και νοτιοανατολική Ευρώπη. Ας δώσουμε ένα υποθετικό παράδειγμα, με απλά λόγια: Ο Βούλγαρος υπήκοος Α εγκαθίσταται μόνιμα στην Αυστρία για να εργαστεί, αλλά η σύζυγός του και τα τρία ανήλικα παιδιά τους διατηρούν τη μόνιμη κατοικία τους στη Βουλγαρία. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία οι αυστριακές αρχές χορηγούν στον Α επίδομα τέκνων, το οποίο όμως είναι αισθητά χαμηλότερο από το αντίστοιχο επίδομα που δικαιούται ένας Αυστριακός πολίτης. Και αυτό με την αιτιολογία ότι το κόστος ζωής στη Βουλγαρία είναι πολύ χαμηλότερο από το αντίστοιχο στην Αυστρία, κατά συνέπεια οι ίδιες ανάγκες καλύπτονται με λιγότερα χρήματα. Μηχανισμό αναπροσαρμογής (Indexierung) ονομάζουν οι Αυστριακοί τη διαδικασία αυτή, η οποία καθιερώνει το πραγματικό κόστος ζωής ως κριτήριο για τον υπολογισμό επιδομάτων ή φοροαπαλλαγών.

Συγκεκριμένα παραδείγματα αναφέρει η εφημερίδα Der Standard της Βιέννης: Το βασικό επίδομα για ένα παιδί κάτω των τριών ετών στην Αυστρία φτάνει τα 114 ευρώ, αλλά μειώνεται στα 81,05 ευρώ για ένα παιδί που διαμένει μόνιμα στη γειτονική Σλοβενία και στα 65,55 ευρώ για την Ουγγαρία, ενώ για τη Βουλγαρία δεν ξεπερνά τα 52,90 ευρώ. Δεν αποκλείονται όμως και αναπροσαρμογές προς τα πάνω, για παράδειγμα το επίδομα για ένα παιδί που ζει στην Ελβετία αυξάνεται στα 158,69 ευρώ, ενώ για την Ολλανδία ανεβαίνει στα 117,53 ευρώ. Τον «μηχανισμό αναπροσαρμογής» είχε θεσπίσει το 2019 ο κυβερνητικός συνασπισμός του Λαϊκού Κόμματος (ÖVP) με το ακροδεξιό Κόμμα των Ελευθέρων (FPÖ) υπό τον καγκελάριο Σεμπάστιαν Κουρτς, με δηλωμένο στόχο να εξοικονομήσει 114 εκ. ευρώ ετησίως. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε προσφύγει κατά της Αυστρίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο «επί παραβάσει της Συνθήκης». Η Κομισιόν είχε επισημάνει ότι τα επιδόματα είναι κατ' αποκοπήν και δεν αναπροσαρμόζονται σε συνάρτηση με το επίπεδο τιμών ούτε καν στην ίδια την Αυστρία, για παράδειγμα ο κάτοικος της Βιέννης δεν λαμβάνει υψηλότερο επίδομα από τον κάτοικο μίας επαρχίας, όπου το κόστος ζωής είναι χαμηλότερο. Κατά συνέπεια, η καθιέρωση του κριτηρίου αυτού μόνο για τους υπόλοιπους ευρωπαίους πολίτες συνιστά άνιση μεταχείριση και παράβαση της Συνθήκης ΕΕ. Το αντεπιχείρημα της Αυστρίας ήταν ότι και αν ακόμη υφίσταται έμμεση διάκριση, αυτή δικαιολογείται από τον σκοπό της εξισορρόπησης των δαπανών στο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης.

«Ανταποδοτική παροχή»

Στην εισήγησή του, που έγινε γνωστή την Πέμπτη, ο Γενικός Εισαγγελέας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου τόνισε το αυτονόητο: Το εν λόγω επίδομα αποτελεί ανταποδοτική παροχή του κράτους για τις εισφορές που έχουν καταβάλει οι δικαιούχοι στα ασφαλιστικά ταμεία. Εφόσον ο Αυστριακός και ο μη Αυστριακός πολίτης καταβάλλουν τις ίδιες εισφορές, θα πρέπει να εισπράττουν και τα ίδια επιδόματα. Αυτό είναι το νόμιμο και αποφασιστικό κριτήριο. Ο υπολογισμός του επιδόματος με κριτήριο τη χώρα διαμονής παραβιάζει το δικαίωμα της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων (που αποτελεί μία από τις τέσσερις «θεμελιώδεις ελευθερίες» της ΕΕ) και συνιστά μη επιτρεπτή διάκριση με βάση την υπηκοότητα.

Η υπόθεση που εκδικάζεται στο Λουξεμβούργο δεν αφορά μόνο το επίδομα τέκνων, αλλά και τέσσερα ακόμη επιδόματα ή φοροαπαλλαγές που υπολογίζονται σήμερα με βάση τον επίμαχο «μηχανισμό αναπροσαρμογής».  Η εισήγηση του Γενικού Εισαγγελέα δεν θεωρείται δεσμευτική για την τελική ετυμηγορία. Αλλά κατά τεκμήριο η νομική θεμελίωσή της είναι εξαιρετική και στο 80% των υποθέσεων το Δικαστήριο του Λουξεμβούργου ακολουθεί την εισήγηση του Γενικού Εισαγγελέα.  

Πολιτικές αντιδράσεις στην Αυστρία

«Η απόφαση του Γενικού Εισαγγελέα δεν αποτελεί έκπληξη, προσωπικά την περίμενα και συμμερίζομαι την άποψή του», δηλώνει μέσω Twitter o ευρωβουλευτής και αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ότμαρ Κάρας, ο οποίος ανήκει στην φιλοευρωπαϊκή πτέρυγα του μέχρι πρότινος κυβερνώντος Λαϊκού Κόμματος. «Αναμενόμενη» χαρακτηρίζει την απόφαση και η αυστριακή ευρωβουλευτής των Πρασίνων Μόνικα Βάνα. Αλλά και o εκπρόσωπος του φιλελεύθερου κόμματος NEOS Μίχαελ Μπέρνχαρντ χαιρετίζει την τοποθέτηση του Γενικού Εισαγγελέα, λέγοντας ότι ο «μηχανισμός αναπροσαρμογής» των επιδομάτων αποτελεί «καθαρό λαϊκισμό εις βάρος των παιδιών και των οικογενειών τους», αλλά και «κατάφωρη παραβίαση του ευρωπαϊκού δικαίου».

Ο μέχρι πρότινος παντοδύναμος καγκελάριος Σεμπάστιαν Κουρτς έχει αποχωρήσει από την πολιτική, υπό το βάρος κατηγοριών για διαφθορά και κατάχρηση εξουσίας. Νέος καγκελάριος, από τον Δεκέμβριο του 2021, είναι ο Καρλ Νεχάμερ, ως επικεφαλής κυβέρνησης συνασπισμού με τη συμμετοχή του Λαϊκού Κόμματος και των Πρασίνων. Η Μπάρμπαρα Νέσλερ, εκπρόσωπος των Πρασίνων για θέματα Οικογένειας και Νεολαίας, προειδοποιεί τώρα τα αρμόδια υπουργεία ότι, μόλις δημοσιευθεί η τελική απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, θα κληθούν να αντιμετωπίσουν πολυάριθμες δικαστικές αγωγές για να πληρώσουν τα χρήματα που έχουν παρακρατήσει από τους δικαιούχους. Έκκληση για άμεση κατάργηση της επίμαχης νομοθεσίας και αποζημίωση των δικαιούχων απευθύνουν επίσης το σοσιαλδημοκρατικό κόμμα της Αυστρίας (SPÖ), τα συνδικάτα και η φιλανθρωπική οργάνωση Caritas.    

Γιάννης Παπαδημητρίου (AFP, ORF, Der Standard)