Δικαίωμα στη διαφορετικότητα

Στη σκηνή της Ακαδημίας Καλών Τεχνών της γερμανικής πρωτεύουσας τo βράδυ της Πέμπτης οι τζαζ μουσικοί Φλώρος Φλωρίδης στο κλαρινέτο και Ματίας Μπάουερ στο κοντραμπάσο αυτοσχεδιάζουν. Οι ήχοι που παράγουν δεν φαίνεται να έχουν ρυθμό. Το ίδιο ισχύει και για την ταινία που προβάλλεται στην οθόνη σε όλη τη διάρκεια της περφόρμανς που φέρει τον τίτλο «Σύγχυση / Διάχυση». Σε γρήγορο ρυθμό η μια εικόνα διαδέχεται την άλλη: εκεί που νομίζεις ότι αναγνωρίζεις κάποιο τοπίο στο Βερολίνο, το σκηνικό ξαφνικά αλλάζει και βλέπεις μια συνοικία της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης ή ακόμη ένα μονοπάτι με έναν βοσκό και πρόβατα.

Η «free jazz» μουσική και το γρήγορο μοντάζ της ταινίας σου δίνουν την εντύπωση του άναρχου και τυχαίου, κάτι όμως που δεν ισχύει στην πραγματικότητα.

Καλλιτεχνική προσέγγιση μιας σχέσης

Η ιδέα για την περφόρμανς ανήκει στον γνωστό τζαζίστα Φλώρου Φλωρίδη, ο οποίος - σημειωτέον- μαζί με τον πιανίστα Σάκη Παπαδημητρίου ηχογράφησε το πρώτο άλμπουμ μοντέρνας τζαζ στην Ελλάδα το 1979, το διπλό δίσκο «Ιmprovising at Barakos». Ο Φλώρος Φλωρίδης ζει εδώ και πολλά χρόνια μεταξύ Θεσσαλονίκης και Βερολίνου, γεγονός που του προκάλεσε την ανάγκη να αποτυπώσει με το δικό καλλιτεχνικό τρόπο τις «ελληνογερμανικές σχέσεις». Αφορμή ήταν βέβαια η οικονομική κρίση και η επιδείνωση των σχέσεων Ελλάδας και Γερμανίας.

«Ερχόμουν στη Γερμανία, μου μιλούσαν για σταθεροποίηση ή ρωτούσαν τι γίνεται εκεί κάτω. Κατέβαινα κάτω και μου λέγαν, τα 'φασισταριά, οι ναζιστές οι Γερμανοί'. Σοβαροί άνθρωποι σιγά σιγά άρχισαν να μπαίνουν σε αυτό το λούκι. Η αλήθεια δεν ήταν όμως ούτε με τον έναν, ούτε με τον άλλο. Αυτό που έβγαινε για μένα από όλη αυτή την συμπεριφορά ήταν ένα 'confusion', ένα μπέρδεμα», αναφέρει γλαφυρά ο έλληνας μουσικός. Έτσι προέκυψε και ο τίτλος της περφόρμανς «Confusion/ Diffusion», δηλαδή «Σύγχυση / Διάχυση».

Βέβαια ο Φλώρος Φλωρίδης δεν επιδιώκει μια επιστημονική ανάλυση των ελληνογερμανικών σχέσεων, αλλά μια καλλιτεχνική προσέγγιση. Χαρακτηριστικός είναι ο ρόλος της ηθοποιού Εύα Μάτες, η οποία έγινε γνωστή στο ευρύ κοινό μέσα από ταινίες του Χανς Βέρνερ Φασμπίντερ και του Βέρνερ Χέρτσογκ. Σε όλη τη διάρκεια της περφόρμανς βρίσκεται στη σκηνή. Κατά διαστήματα παρεμβαίνει και διαβάζει σύντομα κείμενα, κυρίως ειδήσεις της τρέχουσας πολιτικής επικαιρότητας ή ακόμη και νομικούς κανονισμούς. «Πρόκειται για λιτά κείμενα που οπωσδήποτε όμως έχουν χιούμορ και σου δίνουν τη δυνατότητα να γνωρίσεις καλύτερα Γερμανούς και Έλληνες. Για παράδειγμα, ο κανονισμός για την καθαριότητα που απευθύνεται στους πολίτες της Γερμανίας: όταν ακούς τις λεπτομερείς διατυπώσεις του, σου φαίνεται τόσο κωμικός. Επίσης, δεν στερούνται κωμικών στοιχείων οι λόγοι για τους οποίους παίρνουν μια σειρά επιδόματα οι δημόσιοι υπάλληλοι στην Ελλάδα. Με άλλα λόγια η περφόρμανς σου προκαλεί συνειρμούς που σε προτρέπουν να σκεφτείς, να νιώσεις, να αισθανθείς πράγματα για την κατάσταση στην οποία βρίσκεται σήμερα ο κόσμος μας», αναφέρει η Εύα Μάτες.

Δικαίωμα στη διαφορετικότητα

Πράγματι η περφόρμανς δεν περιορίζεται μόνο στην ανάδειξη των ελληνογερμανικών διαφορών - αν και αυτές παρουσιάζονται εκτενώς. Από τη μία πλευρά, εικόνες που τεκμηριώνουν μια καλά οργανωμένη ζωή στη Γερμανία, από την άλλη μια ανεμελιά σε όλες τις εκφάνσεις στην Ελλάδα. Για παράδειγμα το πεντακάθαρο άγαλμα του Μπίσμαρκ και ο γεμάτος περιττώματα ανδριάντας του Βενιζέλου ή ακόμη το λειτουργικό και καλά οργανωμένο γερμανικό κοινοβούλιο και το σχεδόν άναρχο και στιγμιαίο της καθημερινότητας του ελληνικού κοινοβουλευτικού βίου.

Και όμως η περφόρμανς δεν κρίνει τι είναι σωστό και τι λάθος. Όπως εξηγεί η γερμανίδα σκηνοθέτιδα Ζανίν Μέραπφελ που συνεργάστηκε με τον Φλώρο Φλωρίδη, οι παρεξηγήσεις που έχουν δημιουργηθεί μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας τροφοδοτούνται και από την εκατέρωθεν έλλειψη ανεκτικότητας της διαφορετικότητας. Αυτή η κεντρική ιδέα βασίζεται σε συγγράμματα του γάλλου ανθρωπολόγου Κλοντ Λεβί-Στρος, από τα οποία διαβάζονται αποσπάσματα κατά τη διάρκεια της περφόρμανς. «Αυτά τα κείμενα δίνουν φυσικά μια άλλη διάσταση. Πρόκειται για την ανθρωπολογική θεώρηση σύμφωνα με την οποία μια κοινωνία δεν δημιουργείται επειδή το θέλουν κάποιοι άλλοι, αλλά επειδή η ίδια το θέλει. Μέρος αυτής της θεώρησης αποτελεί και η παραδοχή ότι η ποικιλομορφία των κοινωνιών είναι πιθανώς ο μόνος τρόπος για να επιζήσει η ανθρωπότητα. Θα ήταν λάθος αν μια κοινωνία επιδίωκε να επιβάλει σε μια άλλη τα δικά της 'πιστεύω' και το δικό της τρόπο ζωής.»

Η Ζανίν Μέραπφελ διατηρεί εδώ και 35 χρόνια στενές σχέσεις με την Ελλάδα και έχει συνεργαστεί με τον Φλώρο Φλωρίδη σε τέσσερεις ταινίες της.

Παναγιώτης Κουπαράνης, Βερολίνο