Εγκώμιο για τη Συνθήκη της Λωζάννης

Πολλοί από εμάς - και ιδιαίτερα όσοι αξιολογούν τις διεθνείς σχέσεις αποκλειστικά με ηθικά κριτήρια - εξοργίζονται για το πόσο αναποτελεσματικό αποδεικνύεται, ενίοτε, το διεθνές δίκαιο. Ανίσχυρο να αναχαιτίσει τους ισχυρούς, αδύναμο να προστατέψει τους αδύναμους.

Η αλήθεια είναι ότι το διεθνές δίκαιο έχει εγγενείς αδυναμίες. Δεν παρέχει εκτελεστούς τίτλους. Δεν επιφυλάσσει καλύτερη μεταχείριση σε μία Δημοκρατία, απ' ότι σε ένα αυταρχικό καθεστώς ή ένα κράτος-μαριονέτα.

Όμως ο μεγάλος θεωρητικός του Δικαίου Μάικλ Έικχαρστ είχε επισημάνει το πολύ απλό: Πολλοί διαμαρτύρονται όταν δεν εφαρμόζεται το διεθνές δίκαιο, αλλά όλοι σιωπούν όταν εφαρμόζεται. Ας σκεφτούμε για μια στιγμή σε ποια ζούγκλα θα ζούσαμε όλοι, εάν πράγματι δεν εφαρμοζόταν ποτέ το διεθνές δίκαιο.  

Μία από τις διεθνείς συνθήκες που λειτουργούν, στο μέτρο του εφικτού, είναι η περίφημη Συνθήκη της Λωζάννης. Σήμερα συμπληρώνονται 100 χρόνια από την υπογραφή της.

Ναι, είναι γνωστές οι καταγγελίες που έχουν γίνει (κυρίως από την Ελλάδα) για παραβιάσεις της Συνθήκης της Λωζάνης. Αλλά ας δούμε για μια στιγμή τη μεγάλη εικόνα:

Η Συνθήκη υπεγράφη σε μία τραυματική στιγμή για τον Ελληνισμό. Θεωρητικά το 1923 η Ελλάδα ανήκε στους νικητές του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά στην πραγματικότητα είχε γνωρίσει τη συντριβή απέναντι στα στρατεύματα του Κεμάλ Ατατούρκ. Σε αυτή τη συγκυρία η Συνθήκη της Λωζάννης λειτούργησε ως πυξίδα, ως καταστατικός χάρτης για τις σχέσεις της Ελλάδας με την Τουρκία, καθορίζοντας σύνορα, δικαιοδοσίες και «κόκκινες γραμμές».

Προσγείωση στην πραγματικότητα

Το αντίτιμο ήταν μεγάλο και για τις δύο πλευρές. Όχι μόνο γιατί υπέστησαν τη δοκιμασία του ξεριζωμού και της προσφυγιάς με την «ανταλλαγή πληθυσμών».

Αλλά κυρίως γιατί προσγειώθηκαν στη γεωπολιτική πραγματικότητα. Η Ελλάδα αναγκάστηκε να ενταφιάσει οριστικά τη «Μεγάλη Ιδέα» και να θρηνήσει το τέλος του εποικισμού της Μικράς Ασίας, για πρώτη φορά μετά από 2.500 χρόνια. Η Τουρκία αναγκάστηκε να εκχωρήσει νησιά και να αποχαιρετήσει τις όποιες «αυτοκρατορικές» φιλοδοξίες της. Αποκήρυξε το παρελθόν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αν και δεν ξεπέρασε την ιστορική φοβία του διαμελισμού, την οποία πολλοί αποκαλούν «σύνδρομο των Σεβρών» (αν και μάλλον εδραιώθηκε πριν από τη Συνθήκη των Σεβρών και συντηρείται μέχρι σήμερα...)

Επωφελήθηκε όμως κιόλας η γειτονική χώρα. Ιδιαίτερα με την κατάργηση των περίφημων «Διομολογήσεων» προς όφελος των ξένων δυνάμεων, η Συνθήκη της Λωζάννης έδωσε στην Τουρκία μία θεσμική θωράκιση ανάλογη με εκείνη που θα έδινε πολύ αργότερα στη Γερμανία η Συνθήκη «2+4».

Και για τους δύο «προαιώνιους εχθρούς» η Συνθήκη αποτέλεσε ένα δίχτυ ασφαλείας, ώστε να αφοσιωθούν στην προσπάθεια για την εθνική ανασυγκρότηση, οικονομική ανάπτυξη και κοινωνική πρόοδο. Να μία πραγματικά αξιοθαύμαστη «Μεγάλη Ιδέα». Και για τις δύο χώρες.