Αραβική άνοιξη γένους θηλυκού

Ένα χρόνο μετά την έναρξη των εξεγέρσεων, άνδρες εξακολουθούν να μονοπωλούν την πολιτική σκηνή των αραβικών χωρών αν λάβει κανείς μάλιστα υπόψη τη σύνθεση της νέας κυβέρνησης της Τυνησίας ή την κατανομή των εδρών στο νεοσύστατο αιγυπτιακό κοινοβούλιο. Μόνο 2% των Αιγύπτιων βουλευτών είναι γυναίκες παρά την επικύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για την Εξάλειψη όλων των μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW) ήδη από το 1981 και την υπογραφή των Στόχων Ανάπτυξης της Χιλιετίας το 2000 (MDGs).

Ωστόσο, το σύνθημα για το ξέσπασμα της επανάστασης στην Αίγυπτο δόθηκε από μια νεαρή μπλόγκερ, την Άννα Μαχφούζ, η οποία κάλεσε τους συμπατριώτες της σε μαζικό ξεσηκωμό κατά της αιγυπτιακής δικτατορίας με αφορμή μια επέτειο της αστυνομίας στις 25 Ιανουαρίου του 2011.

Ιστορικές γυναικείες διαμαρτυρίες

Δεν είναι λίγα τα παραδείγματα γυναικείων διαδηλώσεων στη σύγχρονη ιστορία των αραβικών χωρών. Το 1940 γυναίκες είχαν διαδηλώσει στην Τυνησία κατά της γαλλικής αποικιοκρατίας. Η Χόντα Σαράουι το 1923 πέταξε δημοσίως την μαντίλα της σε συμβολική ένδειξη διαμαρτυρίας ενώ είχε λάβει ενεργό μέρος και στην αιγυπτιακή αντίσταση κατά της βρετανικής κατοχής.

Σήμερα οι νέες κυρίως γυναίκες φαίνεται να προτιμούν το διαδίκτυο ως μέσο έκφρασης. Στο σύνολο σχεδόν των αραβικών χωρών υφίσταται αυστηρή διάκριση μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας με τις γυναίκες να έχουν λόγο μόνο εντός της τελευταίας. Έτσι τα ηλεκτρονικά μέσα φαντάζουν ως μόνη διέξοδος για ελεύθερη επικοινωνία με τον «έξω κόσμο».

Νέα δυναμική στους αραβικούς δρόμους

Πέρα από τη συμβολή των γυναικών στο συντονισμό των ενεργειών μέσω ίντερνετ ισχυρή ήταν και η φυσική τους παρουσία στους δρόμους, φωνάζοντας συνθήματα κατά των απολυταρχικών καθεστώτων στην Τύνιδα και στο Κάιρο και εμψυχώνοντας τα πλήθη. Πολλά από τα τραγούδια γυναικείων φωνών, όπως της Εμέλ Μαλουτί από την Τυνησία, γρήγορα μετατράπηκαν σε ύμνους της επανάστασης. Από την πλατεία Ταχρίρ του Καΐρου μέχρι την πλατεία Κάσμπα της Τύνιδας, πανάρχαιες προκαταλήψεις κατά των γυναικών τέθηκαν στο περιθώριο μπροστά στην κοινή βούληση όλων για αλλαγή.

Νομικές αξιώσεις από την πλευρά των γυναικών

Αίσθηση προκάλεσε και η προσφυγή πολλών γυναικών στη δικαιοσύνη κατά της σεξουαλικής βίας αλλά και των υπόλοιπων διακρίσεων λόγω φύλου. Τόσο στην Τυνησία όσο και στην Αίγυπτο, διαδηλώτριες που έπεσαν θύματα των «δυνάμεων ασφαλείας» καταγγέλλουν άγριες παραβιάσεις της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς τους. Στην Αίγυπτο πολλές από τις συλληφθείσες εξαναγκάστηκαν να υποβληθούν σε «τεστ παρθενίας» και κατηγόρησαν στη συνέχεια πολλούς από τους αστυνομικούς για βιασμό. Αρκετά θύματα απέκρυψαν αντίστοιχα περιστατικά από ντροπή και φόβο. Ωστόσο η 25χρονη Σαμίρα Ιμπραήμ έφερε την υπόθεσή της ενώπιον των δικαστηρίων και νίκησε. Αυτή η δικαστική απόφαση άνοιξε το δρόμο για σειρά αντίστοιχων προσφυγών αλλά και διαδηλώσεων έξω από το Ανώτατο Στρατιωτικό Συμβούλιο της χώρας.

Κλονίζονται οι παραδοσιακές κοινωνικές δομές

Θεμελιώδεις αλλαγές αρχίζουν να διαφαίνονται και στις οικογενειακές σχέσεις. Στις χώρες του Μαγκρέμπ και της Μέσης Ανατολής ο αριθμός των παιδιών ανά οικογένεια έχει υποδιπλασιαστεί. Στις αραβικές μεγαλουπόλεις η πυρηνική οικογένεια με όχι περισσότερα από δύο παιδιά αποτελεί πλέον τον κανόνα. Κυριαρχούν βέβαια ακόμη πατριαρχικά πρότυπα, σύμφωνα με τα οποία η γυναίκα οφείλει υπακοή στον σύζυγό της ενώ ο τελευταίος διατηρεί το δικαίωμα νόμιμου γάμου με τέσσερις συγχρόνως συζύγους αλλά και μονομερούς λύσης αυτού οποτεδήποτε.

Οι γυναίκες εξακολουθούν επίσης να αποκλείονται δια νόμου από πολλά δημόσια αξιώματα με το επιχείρημα πως είναι “ιδιαιτέρως συναισθηματικές”.Με τα παραδοσιακά δεδομένα να κλονίζονται εκ θεμελίων, αρχίζουν πλέον να διεκδικούν πρόσβαση και λόγο στο δημόσιο βίο έχοντας μάλιστα αποκτήσει πλέον ουσιαστικότερη σχολική και πανεπιστημιακή μόρφωση.

Νομοθετικές μεταρρυθμίσεις στα σκαριά

Σοβαρό ζήτημα αποτελεί η κατάργηση πολλών νόμων σχετικών με το γάμο, το διαζύγιο και την κληρονομική διαδοχή που θεσμοθετούν διακρίσεις εις βάρος των γυναικών. Πρόβλημα αποτελεί και η απαγόρευση των αμβλώσεων στην πλειοψηφία των αραβικών χωρών -πλην της Τυνησίας- με αποτέλεσμα πολλές γυναίκες να καταφεύγουν σε παράνομες αμβλώσεις ή ακόμη και να πεθαίνουν. Τόσο η Τυνησία όσο και το Μαρόκο έχουν αρχίσει να συναινούν για αλλαγές, στο πλαίσιο βέβαια του ισλαμικού δικαίου. Ωστόσο συντηρητικοί δικαστές αρνούνται συχνά να εφαρμόσουν τους νέους νόμους ενώ η πρόσβαση στη δικαιοσύνη είναι δυσχερής λόγω έλλειψης πληροφόρησης αλλά και χρημάτων. Πολλές γυναίκες μάλιστα δεν διαθέτουν καν πιστοποιητικά γέννησης ή ταυτότητες ώστε να επιλέξουν τη δικαστική οδό.

Η επανάσταση έχει μόλις ξεκινήσει

Η νέα κυβέρνηση της Αιγύπτου γιόρτασε ήδη την πρώτη επέτειο της επανάστασης. Ωστόσο, η πραγματική εδραίωση της δημοκρατίας τώρα ξεκινά ενώ ο γυναικείος πληθυσμός συνεχίζει να μάχεται στην Τυνησία και την Αίγυπτο για ουσιαστική κατοχύρωση των δικαιωμάτων του. Φυσικά όσο ποικιλόμορφος είναι ο ”αραβικός κόσμος” άλλο τόσο διαφορετικά είναι τα ιδεολογικά και πολιτικά κίνητρα των γυναικών σε κάθε χώρα: άλλες ζητούν ένα καθαρά κοσμικό κράτος κι άλλες ενίσχυση της θέσης τους πάνω στην ήδη υπάρχουσα θρησκευτική βάση της κοινωνίας. Κοινό αίτημα παραμένει η θεμελίωση ενός αποτελεσματικού κράτους δικαίου, απαλλαγμένου από τη διαφθορά και τις διακρίσεις.

Martina Sabra/ Δήμητρα Κυρανούδη

Υπεύθ. σύνταξης: Σπύρος Μοσκόβου