Έμιλ Νόλντε, ο ανατρεπτικός εξπρεσιονιστής

Ο Έμιλ Νόλντε είναι ένας από τους βασικούς εκπροσώπους του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Έμεινε στην ιστορία της τέχνης κυρίως μέσα από τα χαρακτηριστικά λουλούδια που συνήθιζε να ζωγραφίζει αλλά και από τα άγρια θαλασσινά τοπία του. Η έκθεση που εγκαινιάστηκε πρόσφατα στο μουσείο Städel της Φραγκφούρτης (5/3-15/6) φωτίζει λιγότερο γνωστά έργα του, όπως τη «Ζωή του Χριστού».

Ο Νόλντε γεννήθηκε το 1867 στο Σσλέσβιχ Χολστάιν. Μέχρι το θάνατό του, το 1956, είχε τύχει μεγάλης αναγνώρισης. Ήδη εν ζωή θεωρούνταν σημαντικός ζωγράφος. Ωστόσο ήταν μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, επειδή κατά την περίοδο του εθνικοσοσιαλισμού υπήρξε οπαδός του ναζιστικού κόμματος. Αργότερα το ίδιο κόμμα απαγόρευσε την κυκλοφορία των έργων του, χαρακτηρίζοντας την τέχνη του «εκφυλισμένη».

Το ναζιστικό καθεστώς έκρινε ότι αρκετά από τα έργα του Νόλντε δεν πληρούσαν τις προϋποθέσεις της «καθαρής γερμανικής τέχνης». Μάλιστα το έργο του «Χαμένος παράδεισος» (1921) είχε χαρακτηριστεί από έναν καθεστωτικό κριτικό τέχνης ως ένα τυπικό παράδειγμα της παρακμής της γερμανικής τέχνης.

O Έμιλ Νόλντε πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Κοπεγχάγη. Eκεί δημιούργησε το δικό του ατελιέ και ήρθε σε επαφή με σημαντικούς δανούς εικαστικούς. Στην αρχή της καλλιτεχνικής του πορείας έδωσε έμφαση στο χρώμα και επηρεάστηκε εμφανώς από τον ιμπρεσιονισμό. Χαρακτηριστικό δείγμα από την ιμπρεσιονιστική του περίοδο είναι το «Κανάλι» (1902).

Ο Νόλντε έγινε γρήγορα γνωστός στους γερμανικούς καλλιτεχνικούς κύκλους ιδίως για τα τοπία του. Σε πολλά έργα του με ακουαρέλα πειραματίστηκε με τα έντονα χρώματα, καθώς και με νέες τεχνικές ζωγραφικής. Χαρακτηριστική για τη ζωντάνια των χρωμάτων της είναι η υδατογραφία «Λίμνη της Λουκέρνης» (1930).

Η έκθεση της Φραγκφούρτης εστιάζει στις μεγάλες αντιθέσεις που παρατηρούνται στο συνολικό έργο του Νόλντε. Από τη μια πλευρά εκθαμβωτικά χρώματα που αποπνέουν αισιοδοξία κι από την άλλη μουντά τοπία που αναδίνουν μελαγχολία. Ωστόσο, παντού είναι διάχυτη η αίσθηση μιας λιτής κομψότητας. «Ζευγάρι στην παραλία» (1903) είναι ο τίτλος του έργου που απεικονίζεται στη φωτογραφία.

Στόχος της αναδρομικής έκθεσης είναι να προσεγγίσει διάφορες πτυχές της ζωής και της καλλιτεχνικής δημιουργίας του σημαντικού ζωγράφου. Ο Νόλντε πέρασε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του μαζί με τη σύζυγό του Άντα στο Ζέεμπιλ της βόρειας Γερμανίας, κοντά στα σύνορα με τη Δανία. Το Ίδρυμα 'Εμιλ Νόλντε, που βρίσκεται στην ίδια πόλη, διαχειρίζεται μέχρι σήμερα την καλλιτεχνική περιουσία του εικαστικού.

Η έκθεση της Φραγκφούρτης έχει διπλή αποστολή: να επαναφέρει στο προσκήνιο άγνωστες πτυχές του γερμανικού εξπρεσιονισμού και να παρουσιάσει τη μετέπειτα επιστημονική αποτίμηση του έργου του Νόλντε, η οποία σε πολλά σημεία είναι αντιφατική. Στον κατάλογο της έκθεσης τίθεται, επίσης, στο μικροσκόπιο η σχέση του με το ναζιστικό καθεστώς, ενώ αναμένεται να ακολουθήσουν και άλλες σχετικές εκδόσεις.