Više ili manje Evrope

U govoru pred Evropskim parlamentom o budućnosti Evrope, irski premijer, Leo Varadkar, poziva na veće jedinstvo zemalja EU. Globalno gledano EU je unija malih zemalja. „Samo zajedno smo jaki.“ Samo nekoliko sati kasnije, većina Donjeg doma parlamenta u Londonu odobrila je zakon o Bregzitu, konzervativne britanske vlade.

Za to vrijeme u Berlinu, Sebastijan Kurc se, prvi put od kako je izabran za novog austrijskog kancelara, sastao sa kancelarkom Angelom Merkel. Tridesetjednogodišnji Kurc predvodi vladu u kojoj je i desničarsko populistička Slobodarska stranka Austrije (FPÖ). Više Evrope Kurc odbacije, posebno ako to podrazumijeva više izbjeglica.

Četiri ovonedjeljna događaja, koja govore o aktuelnom stanju Evrope, prije svega o tome koliko je Evropa trenutno podijeljena: sa jedne strane imamo one poput Makrona ili Varadkara, koji se zalažu za još intenzivniju evropsku saradnju, na drugoj strani su ljudi kao što su Kurc ili Mej, koji se ponovo više zalažu za nacionalno pitanje ili čak u potpunosti žele da napuste EU.

Više je riječ o kaleidoskopu

Da li EU može da se podijeli na zagovornike i protivnike ideje o „više Evrope“? Na prvi pogled izgleda kao da su veliki skeptičari na Istoku, među novim članicama EU, dok se stare, zapadne EU zemlje, više zalažu za ideju snažnije integracije – sa velikim izuzetkom Velike Broitanije.

Posmatrajući Mađarsku, Poljsku i nešto manje Češku, socijaledemokratski (SPD) poslanik u Evropskom parlamentu, Jo Lajnen, primjećuje podjelu na liniji istok-zapad. Istovremeno navodi i suprotne primjere – Bugarsku i Rumuniju: „Tamo su na vlasti veoma proevropski nastrojene vlade.“ Sa druge strane „ne bi stavio ruku u vatru da su Danci i Šveđani vatreni proevropljani."

Danijel Gros, direktor briselskog Centra za evropske političke studije, smatra da je gruba podjela na Istok i Zapad pogrešna: „Jug bi rado htio više EU, sa evro-ministrom finansija, bankarskom unijom i evro obveznicama. Istok bi rado više EU sa više strukturnih fondova i manje ograničenja slobode kretanja radnika. Neki – države Baltika, ali i Mađarska – priželjkuju snažnije zalaganje EU kada se radi o bezbijednosnim pitanjima, vezano za Rusiju. Njemačka, kao i Italija i Grčka, bi voljele više solidarnosti kada je riječ o izbjegličkoj politici.“ Grosov zaključak: „Nema podjele, već je, kao i obično, riječ o kaleidoskopu.“

Lajnen posebno naglašava dvije stvari koje dijele Evropljane: „I dalje imamo dvije velike teme koje nisu riješene, privrednu i finansijsku krizu, koja je dovela do podjele sjever-jug, i talas migracije, gdje imamo podjelu istok-zapad. Dakle, u zavisnosti od teme, unutar Evrope ima višestrukih podjela."

Šta je još zajednička osnova?

Dugo vremena cilj „da se Unija šta jače poveže“ nije bio dovođen u pitanje. Ali najkasnije kada su Francuzi i Holanđani 2005. godine na referendumima odbacili evropski ustav, odjednom se pojavila granica kada je riječ o integraciji. Ipak je riječ o zemljama koje su među osnivačima EU. Politika spasavanje evra, a potom i izbjeglička kriza snažno su doprinijele slabijem zalaganju za EU. EU skeptičari su danas snažno zastupljeni u Evropskom parlamentu, postoji više evropskeptičnih vlada i gotovo u svim nacionalnim parlamentima jačaju stranke koje nastoje da ograniče uticaj EU ili koje u potpunosti žele da je ukinu.

Ali šta je još preostalo kao zajednička osnova? Jo Lajnen smatra da bi EU posebno trebalo da ima u vidu građane, jer „građani imaju slične interese: hoće bezbijedan, dobar život, dakle unutrašnju i spoljašnju bezbjednost, naravno i radno mjesto koje omogućava pristojan život i dobar ambijent.“ Kako bi se spriječilo da nakon izbora 2019. godine još više desničarskih populista dođe u Evropski parlament, „veoma je važno da se ove godine ljudima kaže šta sa Evropom želi da se postigne." Potrebno je još više konkretnih, praktičnih stvari za građane, kao što je ukidanje rominga i zakon o zaštiti životne sredine i potrošača.

Za sada bez Ujedinjenih Država Evrope

Sa druge strane, dva najnovija pokušaja političara da se ponovo pokrene velika evropska ideja, nisu se pokazala uspješnim. Kratko uoči izbora za Bundestag, predsjednik Evropske komisije Žan-Klod Junker je pokrenuo ideju o brzom proširenju evro- i Šengen zone, po mogućnosti na sve zemlje članice EU. Reakcija je bila brza i oštra. Šef njemačkih Liberala (FDP) - za koje se vjerovalo da će biti dio nove njemačke vlade - Kristijan Lindner je kazao: „Gospodin Junker pogrešno ocjenjuje situaciju.“ U medijima su komentatori sarkastično govorili o novim finansijskim paketima pomoći za Rumuniju i Bugarsku.

Drugi primjer je Martin Šulc, bivši predsjednik Evropskog parlamenta, danas lider SPD. Krajem decembra, Šulc je istakao cilj da se do 2025. godine postignu Ujedinjene Države Evrope, ocijenivši da bi onaj koji to ne želi trebalo da napusti EU. Šef CSU, Aleksander Dobrint, tada je za Šulca rekao da je „radikalni Evropljanin“: „Takvo zalaganje za više Evrope, znači manje Njemačke.“ Ali kada je riječ o ispitivanju mogućnosti za formiranje nove vladajuće koalicije, ta Šulcova ideja prestaje da bude problem.

„Suprotni svjetovi“ Njemačka i Francuska

Za buduću njemačku vladu od velike važnosti će biti to za šta se zalaže Emanuel Makron: „Ponovno uspostavljanje suverene, ujedinjene i demokratske Evrope", postavljanje evropskog ministra finansija i poseban budžet za evrozonu. Kako će dosadašnja, a vjerovatno i buduća kancelarka, Angela Merkel, na to reagovati, još uvijek se ne zna. U svakom slučaju je uvjerena u značaj tijesne francusko-njemačke veze.

Štefan Zajdendorf, zamjenik predsjednika Njemačko-francuskog instituta iz Ludvigsburga, smatra da ta saradnje nije važna samo za te dvije zemlje, već i za čitavu EU i njeno očuvanje. Baš zato što su dvije zemlje toliko različite: „Saradnja sa Francuskom je toliko uspješna, zato što je Francuska tradicionalno suprotni svijet Njemačkoj." Kada se one slože, to u Evropi često ima karakter „velikog kompromisa“, koji je za sve druge manje ili više prihvatljiv. „I to je u suštini do danas najveća dragocejnost te posebne veze."